TRABZON YÖRESİNDE BAZI YAYLA GELENEKLERİ

Mustafa Duman
 

Trabzon yöresinde günümüze kadar süregelen canlı bir yaylacılık geleneği vardır. Bölgede hayvancılığa elverişli bol otlaklı birçok yaylanın bulunması buna olanak sağlar. İlkbaharda bazı yerlerde önce mezere denilen yerleşme birimlerine, sonra da yaylalara çıkılır. Yaylaya çıkışta ve sonradan yapılan bazı eğlence ve törenleri şu başlıklar altında toplayabiliriz : Yaylaya Çıkış, Yayla Ortası şenlik ve eğlenceleri, Haftacılar ve diğer yayla şenlikleri.
1.YAYLAYA ÇIKIŞ: Trabzon yöresinde Mayıs ayının ortasından itibaren her köy ve köyler grubunca tesbit edilen günlerde yaylalara çıkılır. Bazı yerlerde önce mezerelere çıkılır. Mezereler köyle yayla arasında kurulan, çayırı ve otlağı bulunan yerleşme birimleridir. Yayladan inerken de mezerelerde bir süre kalınır ve ondan sonra kışlak denilen köylere inilir.
Bugün yörede gördüğümüz araba yolları yapılmadan önce en uzak yaylalara bile yaya gidilirdi. Yaylası uzak olanlar bir veya birkaç gün önce, yaylası yakın olanlar ise yaylaya çıkış günü erkenden yola çıkar ve öğleye doğru yaylaya varırlardı. Yolda kalabalık gruplar halinde gidilirdi. Kadınlar, erkekler düğün - tören giysilerini giyer sığırlar, buzağılar purunçalar ve nazarlıklarla süslenir, boyunlarına çırnak ve kelek denilen çanlar takılır, neşe içinde yol alınırdı. Yaylaya girince sığırlar ve koyunlar YURT denilen otlaklara salınır, sonra da kemençe eşliğinde türküler söylenir ve horon oynanırdı. Yurt gününden önce yaylaya girmek yasaktır. Yayla bekçileri yaylaları bekler ve herkesin otlaklardan yurt gününden itibaren yararlanmasını sağlardı.
Maçkalı türkücü Haydar Eyüboğlu bir türküsünde yaylâya çıkışı şöyle anlatır:
"Bizim yayla yolları
Yaz gelende otlanır
Biribirini seven
Herşeyine katlanır
Koyini kuzisini
Çoban yolda haylayi
Peştemalli kızlari
Yaylaya mi yollayi
Mataraci Köyü'nde
Yaylaciler toplandi
Peştemalli kızlari
Yaylaya mi yollandi
Kuzilar bağıriyi
Çimaklari sesleyi
Mandagöz Yaylasi'nda
Yarim beni bekleyi

Mezereler yanyana
Dumanları türeyi
Ben gördüm nazli yari
Sığırlara gideyi"




2.YAYLA ORTASI ŞENLİKLERİ: Trabzon'un Sürmene ve Çaykara, kısmen de Of kazalarında eski takvimle Tammuz (Çürük) ayının ortasına rastlayan günde başlayan eğlencelerdir. YAYLA ORTASI dendiği gibi ÇÜRÜK ORTASI da denir bu güne.(1)
Yayla ortası günü köylerden "Partiya" denilen kızlı erkekli gruplar yola çıkarlardı. Hem yayladakilerin bazı ihtiyaçlarını götürürler hem de yolda belirli seyir yerlerinde durur dinlenir ve eğlenirlerdi. Kemençe ve kaval eşliğinde türküler söylenir, atışmalar yapılırdı. Seyir denilen grup atışmaları üçerli gruplar arasında olurdu. Seyirciler hem yavaşça döner, hem de atışma türkülerini söylerlerdi. Bu gruplar çoğu kez üç kız, üç erkek olurdu. Bu eğlencelerde her köyün idarecisi vardı. Kızsız gruplara "Pernek" adı verilirdi. Onlar kızlarla horon edemezlerdi. Çaykara'nın Holo köyleri ve Sürmene köyleri en neşeli gruplar olurdu. Türkü söyleyen ve horon oynayan seyir yerlerine "Dörnek" denirdi. Uğranılan her yaylaya o yaylaya ait gruplar sapardı.
Bu yaylalar sırası ile şunlardır: İsmail Ağa, Mavroyas, Parma, Sultan Murat, Eğrisu, Vardar, Şeran, Sıçaoba, Boğazlı, Öküzlü, Akkakoyun, Yarimice yaylaları. Atışmalarda çoğu kez karşıdakilere çatılırdı.
Örneğin :
"Dörnek üstü bebelek
Müberek taşları var
Solkan kızlarının
Odundan başlari var"
Veya:
"................................
Her ne kadar güzel olsan
Adın yine çobandır"
gibi türküler söylenirdi. Bazı yayla ortası şenliklerine Doğu Karadeniz yöresinin en tanınmış Kemençecilo'inden ,Görele'nin Zuha Köyü'nden Piçoğlu Osman da katılırdı. Ayrıca sayısız mermi de atılırdı bu şenliklerde.
En son yaylaya da varınca gruplar tamamen kendi yaylalarına ayrılmış olurlardı. Bu eğlenceler yaylalarda bir hafta sürerdi. Sonra da aynı şekilde hep beraber köylere dönülürdü bir hafta sonra.





3.HAFTACILAR: Maçka'nın bazı köylerinde rastlanan "Haftacılar" geleneği Cuma günleri köylerden beraberce yaylalara gitme şeklinde başlardı.(2) Daha ziyade İşgenat, Şolma ve Hema gibi yakın yaylalara gidilirdi. Köyden çeşitli erzak götürülür, gruplar "Çatmalar" denilen yerde birleşir ve beraberce yaylalara varılırdı. Örneğin İşgenab Yaylası'na "Enba Boğazı" denilen yerden girilir, kadınlar yelpaze gibi evlerine dağılırken erkekler yaylanın ortasındaki düzlükte kemençe eşliğinde horon eder türküler söylerlerdi. Yaylada bir gün kaldıktan sonra gene beraberce köylere dönülürdü. Bu kez kadınların sepetlerinde yayladan aldıkları yağlar, minciler, telli peynirler vs. olurdu. Bu şekilde dört kez yaylaya çıkılırdı.
Dördüncü hafta "Dernek Haftası" olarak adlandırılır. Başka taraflardan örneğin Akçaabat ve Tonya'dan gelenler de olurdu ve gece geç vakitlere kadar eğlenilirdi. Ertesi gün hangi dernek denk gelirse, örneğin Honefter, Kadırga gibi ona beraberce gidilirdi.
Trabzon yöresinde yapılan daha birçok yayla şenlik ve eğlenceleri vardır. Örneğin Kadırga, Hıdır-Nebi, Sis Dağı şenlikleri gibi. Biz bu yazımızda, bugün artık terkedilen veya kısmen unutulanlar üzerinde durmak gözlemlerimizi ve elde edebildiğimiz bilgileri gelecek kuşaklara aktarmak istedik.
GÜMÜŞHANE YAYLA ŞENLİKLERİ TAKVİMİ
ADI
YERİ
TARİHİ
Ayazma Şenlikleri
Torul
20 Mayıs
Dörtkonak Köylü Yayla Şenlikleri
Merkez
Temmuz 2.Haftası
Kadırga Yayla Şenlikleri
Torul
Temmuz 3.Haftası
Kazıkbeli Yayla Şenlikleri
Kürtün
Haz.Tem.Ağus.Çarş.Günü
Güvendi Yayla Şenlikleri
Kürtün
Haz.Tem.Ağus.Çarş.Günü
Alacapazar Yayla Şenlikleri
Kürtün
Haz.Tem.Ağus.Çarş.Günü
Zigana Yayla Şenlikleri
Torul
Temmuz 2.Haftası
Kuşburnu Pesitl Turizm Festivali
Merkez
28-30 Ağustos
Alitaşı Tuzlam Şenlikleri
Torul
Temmuz ayı ilk haftası
Karaca Mağarası
Torul
Yıl boyunca ziyarete açık


ARTVİN YAYLA ŞENLİKLERİ TAKVİMİ
ADI
YERİ
TARİHİ
Murgul Boğa Güreşleri
Murgul
2 Mayıs
Artvin Kafkasör Kültür ve Sanat Festivali
Merkez
17-20 Haziran
Aydın Köyü Yayla Şenliği
Ardanuç
3-4 Temmuz
Arhavi Kültür ve Sanat Festivali
Arhavi
10-11 Temmuz
Ardanuç Karakucak Güreşleri
Ardanuç
24-26 Temmuz
Şavşat Sahara Şenlikleri
Şavşat
1-2 Ağustos
Salikvan Yayla Şenlikleri
Arhavi
5-9 Ağustos
Y.Eli Gele. Karakucak Güreş.
Yusufeli
30-31 Ekim


TRABZON YAYLA ŞENLİKLERİ TAKVİMİ
ADI
YERİ
TARİHİ
Hıdrellez Bahar Bayramı
Şalpazarı - Acısu
Mayıs ayının ilk Pazar Günü
Mesabet Şenliği
Mersin Beldesi Mesabet tepesi
21 Haziran
Sultan Murat Şehitleri Anma Günü
Çaykara Sultan Murat Yaylası
23 Haziran
Harmantepe Şehitleri Anma Günü
Köprübaş Harmantepe
29 Haziran
Aladurbiya Deniz Eğlen.
Akçaabat
6 Temmuz
Soğuksu Şenlikleri
Ocaklı K.Lişer Yaylası Maçka
7 Temmuz
Hırsafa Karadağ Şenlikleri
Düzköy - Karadağ
Temmuz'un 2.C.tesi ve Pazar Günü
Karadağ Yaylası Şenlikleri
Vakfıbekir Karadağ
Temmuz'un 2.C.tesi ve Pazar Günü
Hırdırnebi Şenliği
Akçaabat - Hırdırnebi Obası
20 Temmuz
Kadırga Yaylası Şenliği
Vakfıbekir - Şalpazarı Sınırında Kadırga Yaylası
Temmuz ayının 3. Cuma günü
Alaca Yaylası Şenliği
Şalpazarı Yaylası
Temmuz ayının 3. Pazar günü
Sis Dağı Şenlikleri
Beşikdüzü - Şalpazarı Sınırında Sis Dağı
Temmuz'un 4. Cumartesi günü
Kaldırım Yaylası
Çarşıbaşı
Temmuz Ayı 4. C.tesi ve Pazar G.
Sanasitka Şenliği
Maçka Orman Üstü Köyü
Temmuzun 3. Haftası
Kuşmer Yaylası Şenliği
Çaykara - Kuşmer Yaylası
30 Temmuz
Sürmene Kültür ve Turz. Şen.
Sürmene
31 Temmuz
Ağa Konağı Şenliği
Üzümözü Köyü - Şalpazarı
Ağustos Ayının İlk Pazar günü
Yayla Ortası Şenliği
Çaykara
20 Ağustos
Karadağ Serda Şenliği
Düzköy - Karadağ Yaylası Serda Mevkii
Eylül 1.Haftası
Honefter Şenliği
Düzköy - Honefter Yaylası
20 Ağustos
Yeşilyurt - Yılantaş Kültür ve Sanat Et.Festivali
Yeşilyurt - Araklı
25 Ağustos - 1 Eylül
Çoban Derneği Şenliği
Alazlı Yaylası - Düzköy
27 Ağustos
İzmiş Şenliği
Tonya - Beşikdüzü ve Şalpazarı'nın birleştiği nokta
Ağustos ayının son Pazar günü
Sivri Şenliği
Vakfıbekir - Tonya Sınırlarının Birleştiği Sivri Tepesinde
4 Eylül
Kadıralak Yayla Şenliği
Tonya
Eylül 1.Haftası
Karaabdal Halk Şenliği
Işıklar / AKÇAABAT Kayabaşı Yaylası
Ağustos ayının 2. Pazar günü
(1) Bu bölümdeki bilgiler A.Hamdi İslamoğlu'ndan derlendi (1985)
(2) Bu bölümdeki bilgiler Şair Ömer Kayaoğlu'ndan derlendi (1986)
(3) Mehmet Volkan Canalioğlu - II.Karadeniz Kalkınma Kurultayı Bildirisi , Sayfa122-123
Makale; Ev & Kültür Dergisi 5.sayıdan aktarılmıştır

Yöresel Halk dansları - oyunları; İllere göre Karadeniz Bölgesi horon ve barları listesi

Ayrıca Oku

 LAZLARIN GERÇEK TARİHİ

 LAZLAR, Laz kültürü, laz halkı, laz tarihi

Arhavi ve Artvin Halkoyunu kıyafetleri

Artvin halk oyunları

 Karadeniz horonları , horan, horom ve hora kelimeleri

Lazlarda Evlilik Gelenekleri, Evlilik, düğün, nişan

Türk Halk Oyunları