BAR

bar 1. müz. Doğu ve Kuzeydoğu Anadoluda Erzurum başta olmak üzere, Gümüşhane, Bayburt, Erzincan, Kars, Tunceli, Bingöl, Muş, Ağrı, Artvin (Lazların yaşadığı sahil kesimi hariç) ve Van illerini içine alan bir bölgede kendine özgü ezgiler eşliğinde toplu ve sıra halinde oynanan halk danslarına verilen isim.

Terminoloji: Bar DS 523 (Artvin, Kars, Erzurum, Erzincan); bar, bar tutmak EA 23, 24; bar GK 432.

     Barlar aynı horonlar gibi en az beş kişi ile oynanır. Elinde mendil, başı çeken oyuncuya Barbaşı/Başçeken, ikinciye Koltuk/ Koltukayı sonuncu ise Pöççük/Poççuyh olarak adlandırılır EA 24.

     Genellikle açık havada ve davul zurna eşliğinde oynanmaktaysa da kadınların sa-dece türkü eşliğinde oynadığı barlarda bulunmaktadır.

Erzurum ve civarında bar geleneksel oyunu geleneksel kıyafetler ve davul zurna eşliğin-de oynanılır.

Erkek kıyafetleri: Ayağa ince deriden imal e-dilmiş cistik adlı ayakkabı giyilir. Gençlerin giydiği cistik türüne yemeni, yaşlıların giydi-ğine ise markop adı verilir. Zığva (Bk. zipka) körüklü lacivert kumaştan dikilen 32 adet pile ile bollaştırılan bir şalvar çeşididir. Zığ-vanın üzerine beyaz dik yakalı gömlek, üze-rine lacivert kumaştan dikilmiş yelek, bele Acem, Trablus, veya Tosya adı verilen şal bağlanır. Gümüş köstekli saat, boncuktan örülmüş pazubent ve ele alınan mendil ise aksesuar olarak kullanılırdı.

Kadın kıyafetleri: Bindallı adı verilen kadife üzerine simli motiflerin işlendiği elbise, baş-ta pullu veya boncuklu oyalı leçek (yazma), belde gümüş kemer, dize kadar uzanan diz-leme adı verilen beyaz yün çorap ve papuç giyilirdi. Mendil, oltu taşı kolyeler, burma bilezik ve beşibirliler ise aksesuar olarak kul-lanılırdı.

·       Erzurum ilinde oynanılan bar çeşitleri:

Kadın barları: Ağca ferikler, Ayşem, Aşşax-tan gelirem, Atın üstünde eğer, Çift beyaz güvercin, Dansniços, Kavak, Kosalma, Na-rey, Temirağa, Durna Barı, Tersine, Salla-ma, Deligız, Bir taş attım çegile, Çeşme, Ka-vurma koydum tasa, Üçayak, Habudiya EA 24.

Erkek barları: Köroğlu barı (kılıçla oynanır) hançer barı (hançerle oynanır), Başbar (Bi-rinci Bar, Sarhoş Barı), Tikine (Birinci Aşır-ma), Hoş Bilezik, Sekme (Sıçratma), Dalda-lar (Daldalan), Çingeneler, Tamzara, Koçeri, Delloy, Temirağa, Yayvan, Köroğlu, Uzun Dere, Naney, İkinci Aşırma, Hançer Barı, Tavuk Barı (Felek) EA 23

·       Bayburt, Kelkit, Şiran ve Gümüşha-ne’nin (Kale) bucağında oynan bar çeşitleri:

Ağır bar, Aşırma, Aşşaxdan gelirem, Başba-ri, Bayburd’un ince yolunda, Çerkez gızi, Dello, Güldali, Hançer bari, Hoşbilezik, Hoy-nari, Koroğli, Koççeri, Kürdün gızi, Mekde-bin bacalari, Mekdebli tamzarasi, Sallama, Sarhoş bari, Sari gız, Sıxsara, Sillo, Tamza-ra, Tavux bari, Temürağa, Tilora, Yılan bari GK 433

     Barlar, Gümüşhane merkez köylerinde ve Torul’da kemençe, diğer tüm yörelerde ise davul-zurna veya tulum ile oynanır.

     Doğu Karadeniz sahilinde Rum, Çepni ve Laz terminolojisinde “bar” kelimesi halk o-yunları için kullanılmaz. Bununla birlikte, ke-mençe eşliğinde bar oynanan, bar ve horon terimlerinin ikisinin de kullanıldığı Gümüşha-ne ve Torul’un bir kültürel kaynaşma, sınır bölgesi olduğu görülmektedir. Koçari, Sıksa-ra, Temürağa, sallama adlı barlar, küçük değişikliklerle Trabzon bölgesinde horon adı altında oynanmaktadır. Yine Köroğlu ve hançer barları da “piçak oyunu” adı altında özellikle Trabzon yöresinde aynı çevikliği ve yiğitliği ön plana çıkaran ruhla oynanmak-tadır.

< Ermenice par (oae) “dans” AR 127, ALT 125, dialektlerde bar ALT 125

     2. is. Sirke, pekmez gibi yiyeceklerin ü-zerinde oluşan köpük, küf, mantar DS 522 (Giresun).

     Anadolu’da bar DS 522 (Burdur, İstan-bul, Amasya, Çorum, Tokat, Aydın, Maraş, Kars, Urfa, Ankara, Kayseri, İçel)

     3. is. Pas; oksitlenme; sürahi, çaydanlık ve bardakta meydana gelen tortu, kireç  (Samsun, Ordu, Gümüşhane) DS 522.

     Anadolu’da bar DS 522 (Tokat, Erzincan, Van, Tunceli, Bitlis, Urfa, Gaziantep, Hatay, Sivas, Konya, Kırşehir, İçel)

     4. is. Tükürük (Giresun, Artvin), “yapış-kan herhangi bir madde” (Giresun)

< Ermenice p’aṙ (.ap) “dış tabaka” ALT 145.

bar tutmak dey. Yerli halkın deyimiyle bar oyunu oynamak (Artvin)

     Karadeniz sahilinde horon tutmak deyimi hiç bir yörede tespit edilmemiştir.

Bk. horon

Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Heyamola yayıncılık, İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9.