İlde halen dört dil konuşulmaktadır; Türkçe resmi dil, Gürcüce ve Lazca
yerel diller. Lazca Arhavi ve Hopalılarca konuşulmaktadır. Borçka, Muratlı,
Göktaş, Camili ve Meydancık yörelerinde Gürcüce konuşulabilmektedir.
Hemşin’de ise yerli halkın Hemşince dediği, kimi dilbilimcilerinse arkaik
Ermenice olarak nitelendirdiği bir dil konuşulmaktadır. Adı geçen dillerin
yarattığı “ortak kültür” bugüne kadar karşılaştırmalı olarak
incelenmemiştir. O nedenle yarattıkları benzerlikleri ve farklılıklarını
bilemiyoruz.
Bu konuda da her yerde olduğu gibi devletin resmi politikası egemen
olmuştur. Örneğin Artvin İl Genel Meclisi 1927 yılında İl dâhilinde
Türkçe’den başka dillerle konuşmayı yasaklamış ve bunu karara bağlamış.
Muvahhit Zeki Bey, 1927 yılında basılan Artvin Vilayeti Hakkında Ma’lumat-i
Umumiye adlı kitabında bu konuda önemli bir tanıklık yapmaktadır: “Artvin ve
çevresinde birkaç köy ile Acara ve Çürüksulular Gürcüce bilir ve
konuşurlarsa da asırlarca komşu olarak, hatta iç içe yaşamış ve sıkı
ilişkileri olan iki ulus için dil tek başına milliyetin belirlenmesinde
yeterli bir kanıt sayılamaz. Çünkü, Çürüksu ve Acara’da Gürcüce konuşulduğu
gibi mükemmel Türkçe de konuşulur ve yazılır. Özetle söylemek gerekirse
Tiflis çevresinde çoğunlukla Türkçe bilen ve konuşan Gürcülere Türkçe
bildikleri için Türk denemeyeceği gibi Gürcüceyi bilip gerektikçe konuşan
Acara ve Çürüksu’nun Türk olan halkına Gürcü denilemez. Kısacası “dil”
konusunun Batum ve Artvin yöresi halkının milliyetini belirlemede bir ölçü
sayılması asla doğru değildir.” (s.146)
Artvin, Karadeniz Bölgesi’nin, Doğu Karadeniz bölümünde yer alır. Osmanlı
Devleti sınırları içindeyken 1878 Berlin Antlaşması’yla Rusya’ya bırakılan
Artvin, sonraları tekrar Osmanlılara geri verildi.
cumhuriyet sonrası il yapılan ve 1936’dan 1956’ya değin Çoruh adını taşıyan
ilin adı, bu yıldan sonra Artvin olarak değiştirildi.
Bugün Artvin denilen yerler İÖ’ki dönemlerde Coroksi/Çorok/Kolkis olarak
anılıyordu. Yöreye ilk yerleşen Gürcü kabileleri bugünkü Çoruh Irmağı’na bu
adı vermişti. Cumhuriyet öncesinde, özellikle Osmanlı Dönemi’nde yöreye
verilen “Livane” adı, Hurri ve Ermeni dillerindeki “Nigali”nin dönüşümüyle
oluşmuştur. Bugünkü Artvin adının anlamı bilinmemektedir. Önceleri, Artvani
olarak kullanılan sözcük giderek Artvini olmuş, son olarak da Artvin
biçimini almış.
Artvin bölgesine ilk yerleşenlerin Orta Asya’dan gelen Hurriler olduğu
sanılmaktadır. Yazılı kaynaklarda Hurrilerin İÖ 2000 yılından başlayarak
bölgeye yerleştiği ve çeşitli devletler kurduklarını belirtirler. Bunlar
arasında Hayaşa ve Azzi krallıkları bilinenleridir.
Derelerin Kimliği
İnsanlar gibi derelerin de kendi öyküleri var doğal olarak. Örneğin Berta
Deresi: Karçal Dağları’nın doğu yamaçlarından Imerhev Deresi adıyla doğar.
Cerat Suyu ile, kavşak anlamına gelen “Şartul” yöresinde, birleşir.
Şartul’dan sonra bu suya Kaçkal Suyu da karışır. Bundan sonra Berta deresi
adıyla akmaya başlar. Bu dere, Ardanuç Suyu ile birleştikten sonra Çoruh
Irmağı’na katılır. Oradan da Karadeniz’e, tuzlu sulara...
Meğer sürekli kimlik değiştiren derelerde yıkanan çamaşırları giyinmiş
Artvinliler.
Halk Oyunları
Oyunların çalgıları:
Meydanlarda davul-zurna, davul-klarnet, tulum, garmon.
Meydanlarda ve kapalı yerlerde Akordion, Armonika, Kemençe, Klarnet, Tar,
Tulumzurna
Acara sallaması, Acara sarması – Erkek. Kadın, Toplu
Acara kız –
Ağır bar (üç ayak) – Türkülü, Kadın, Erkek-Toplu
Ahçik barı (Ermeni Kızı Barı) – Kadın-Toplu
Akışta – Erkek, Kadın, Karma, Çift-Toplu
Arhavi canlısı –
Artvin barı, Atabarı – Bar, Erkek, Kadın, Karma
Artvin Timurağası –
Arşın mal alan –
Aşırma barı –
Azerbaycan, Azerbiycan, Baycan, Bican, Edilbecan – Kadın, Erkek, Tek, Toplu
Birgel –
Borçka horonu –
Berta Oyunu – (Bak. Deli horon)
Çalika –
Cezayir ağırlaması –
Cilveloy – Şarkılı, Kadın. Toplu.
Coşkun Çoruh – (Bak. Deli horon)- Türkülü, Erkek, Kadın-Toplu
Çift Basma, Çiftayak – Erkek, Tek
Daldalan, Daldolan –
Daşni Çorç – (Bak. Ondört)
Deli horon, Salıyabasa – Horon, Erkek
Deli kız, Kız belin incedir –
Develi –
Döne, Döney – Kadın, Toplu
Durgun Çoruh –
Düz bar – Bar, Erkek, Kadın
Düz horon/Adi horon/Vazriya Düzhoronu/Vara Gele – Erkek, Kadın, Toplu.
Ermeni barı – Bar, Kadın, Erkek, Karma
Gülenber –
Hançer barı – Erkek, Çift
Hemşin horonu, Sıksaray – Erkek, Toplu.
Hoş Bilezik –
İsasor Sallaması –
Kabak Havası –
Kaç gel, Kaçıgel –
Kama oyunu – Erkek, Çift-Toplu
Kapani –
Karabağ – Erkek, Kadın, Tek-Toplu
Karadeniz horanı – Horon, Erkek
Karşıberi –
Kazaska –
Kedi – Taklitli, Karma, Çift
Kıvrak Çoruh – Horon, Erkek
Kız Horonu, Roza – Türkülü. Kadın.
Kobak – (Yusufeli)- Türkülü, Erkek, Kadın-Toplu
Koçeri, Koççarı – Şarkılı. Kadın, Erkek, Toplu.
Köçek – Erkek, Tek-Toplu
Köroğlu, Köroğlu oyunu – Erkek, Çift
Kürt barı – Bar, Erkek
Laçin Barı –
Lale Barı –
Livane –
Mektepli Tamzarası – Halay, Erkek, Kadın, Karma
Mendo Barı – Kadın, Erkek, Çit-Toplu
Muğrul Basması –
Ondört – Kadın, Erkek, Karma, Tek-Toplu
Ortabatum – Horon, Erkek
Papilat –
Polka – Kadın, Erkek, Çift-Toplu
Refo –
Roza –
Sallama, Sallama horonu – Horon, Erkek
Salyabasa –
Sarhoş Barı –
Sarı Çiçek, Sarı Kız – Kadın, Erkek, Karma, Çift
Sarı Seyran, Sarı Zambak –
Sarma –
Sasa – (Bak. Kıvrak Çoruh)
Şahlan, Şeyha – Kadın, Erkek,
Şavşat Barı –
Şeyh Şamil, Şamil oyunu – Erkek, Kadın, Tek-Toplu
Sol Ayak Barı –
Sürmeli Barı –
Tahtakıran –
Tamara, Taşkıran – Karma, Çift
Tamaşa – (Gürcü oyunu)- Toplu. Şarkılı
Tanzara, Tamzara – Bar, Kadın, Erkek
Tarama –
Tavuk Barı –
Temurağa, Temurağa, Temürağa – Halay, Erkek
Tersine –
Teşi – Kadın, Toplu
Tillara –
Uzun dere/İncedere – Kadın, Toplu
Ürüm, Dört Kilise Titremesi –
Yengecan –
Zurna horonu – Horon, Erkek. (88 oyun)
Halkı Gürcüce konuşan Camili, Muratlı, Borçka ve Göktaş kesimlerinde
armonika denilen bir çalgı ile söylenip oynanan birçok Kafkas şarkı ve
oyunları var.
