ağrişak, ağşak, ağırşak

Yün, iplik eğrilen iği ağırlaştırmak için alt ucuna geçirilen yarım küre biçiminde, ortası delik ağaç, veya kemik parça (Trabzon, Rize)

Terminoloji: ağırşak (Şavşat), İK 49, AKÇ 161; ağrişak MS 32, TS 35, G 17; ağrışak “spondilin diğer adı” PK 220 (Of Çoruk); ağşak SD 77 (Trabzon, Fatsa); ağsak, ağa-şak ÇK 551; a:şak (Şalpazarı); eğercek (Espiye Dikmen); eğircek oya 343 (Ordu), eğircek, bodes GRL (Görele); eyecäk BR 138/ 22 (Vakfıkebir Üzümözü)

Modern Türkçe ağırşak TDK 37, İZE 12

< 13. yüzyıl öncesi ağırçak CL 92, Os-manlıca agırşak “iplik eğirmek için iğe ta-karlar” LL 15

     Türkçe orijinli olan ağırçak terimi, za-manla benzer çağrışımlar yapan çadır dire-ğinin, ortası delik başlığı ve yine ortası de-lik değirmen taşı gibi nesneleri adlandırmak için de kullanılmıştır. Kumanca vurçık, Ha-kani ağırşuk, Türkmen ağırçak, Osmanlı kaynaklarında ağırşak CL 92. Nogay urşık ‘iğ’, Kazak urşuk, Özbek urçuk, Balkar urçuk ‘iğ’, Tatar orçok ‘iğ’, Başkurd orsok

     Räsänen (V 515 a) bu biçimleri ur(mak) ‘vurmak’ kökünün türevleri arasında say-mıştır HE.

Clauson, kelimeyi ağır + -çak eki birleşimine ayırmış, bu ekin urçık/urçuk terimlerinin küçültülmüş formu olduğunu belirtmiştir CL 92.

 > Sırpça àgršak

     Eyüboğlu ise terimin Türkçe ağmak (yükselmekten) türediğini ileri sürmüştür İZE 12.

     Anadolu ağızlarındaa ağşak, ahırşak, arşak, aşak, avşak, ekercek formlarında ya-yılmış olup mecazen memenin etli, şişkin kısmı anlamına da gelmektedir.

     Erzurum’da  ağarsak (Erzurum Olur), ağırşaḫ “teşi’nin tepesine takılan ağırlık”  Eİ III 19.

     Trabzon  Rumcası’nda spontil “yüzük benzeri, kenarları şemsiye gibi, bakır veya demirden yapılan alet. Yığın döndürülmesi işini görür” PK 221 (Of Çoruk)

     Günümüzde tamamen ahşap olarak ü-retilmelerine rağmen tarih öncesi çağlarda, ağırşaklar, taştan, topraktan, kemikten ve nadiren de fildişinden yapılmıştır. Bu yüzden yapılan kazılarda sıklıkla karşılaşılmaktadır.

     Ağırşak, Türkçe kökenli bir kelime ol-makla birlikte Anadolu tarihindeki yeri Türk-lerin gelişinden çok daha önceki dönemlere değin uzanır.

     Alacahöyük, Alişar, Gözlü Kul, Güllücek, Kültepe, Kara Höyük, Beycesultan, Boğaz-köy, Yümüktepe, Truva ve Efes’te, üzerle-rinde benek, geometrik, şuavari, zikzaklı, ayni merkezli, kavisli çizgiler, noktalı, bitki-sel ve çarkıfelek gibi değişik motifler olan ağırşaklar bulunmuştur. Arkeolojik ağırşak-ların takıldıkları iğ ve ürekelerin de ta-mamen tahtadan yapıldıkları sanılmaktadır, madenden yapılmış olsalardı günümüze intikal edebilirlerdi.

     Macide Gönül, taş ağırşakların kullanıl-dığı dönemlerdeki  tekniğin, bugünkü ahşap ağırşaklardan farklı olması gerektiğini dü-şünmektedir:

“Yalnız eski ağırşakların ağırlıkları dolayısıyla iğde ağırlık yapacaklarından, ancak iğin ucu yere temas ettirilmek suretiyle kullanıldıkları zannedilmektedir. Çünkü aksi takdirde ağır-lık dolayısıyla ipin kopması gerekirdi. Yalnız bir iğ numunesinden ipin iğ şağı sarkıtılarak eğrildiği veya büküldüğü anlaşılmakta ise de, iğ küçük olduğuna ve ağırşağın taştan olduğu zikrelmediğine göre, bunun da tahtadan olabileceği düşünülebilir. Zamanı-mızdaki tahtadan ağırşaklar hafif olduk-larından, ayakta yere sallanmak üzere de kullanılabilirler. İp eğirme usulü de, muh-temelen ayni idi. Yalnız bu Mısır tasvir-lerinde biraz farklı görülüyor”  (Gönül, 1977: 143)

Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Heyamola yayıncılık, İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9.

Yöresel Halk dansları - oyunları; İllere göre Karadeniz Bölgesi horon ve barları listesi

Ayrıca Oku

 LAZLARIN GERÇEK TARİHİ

 LAZLAR, Laz kültürü, laz halkı, laz tarihi

Arhavi ve Artvin Halkoyunu kıyafetleri

Artvin halk oyunları

 Karadeniz horonları , horan, horom ve hora kelimeleri

Lazlarda Evlilik Gelenekleri, Evlilik, düğün, nişan

Türk Halk Oyunları