Arslan Pulathaneli, 3 Mart 1919 tarihinde, Trabzon’da doğdu. 1937 yılında Trabzon Lisesi’ni bitirdi. İstanbul Yüksek Ticaret Mektebi’nde öğrenim gördü. Yedek subaylık hizmetinden sonra Trabzon’da ticaretle uğraştı.

Arslan Pulathaneli daha çocuk yaşlarından beri kitap okumayı ve biriktirmeyi severdi. Özellikle şiir kitaplarına karşı özel ilgisi vardı. 1928 yılından ölümüne kadar yalnızca Türkiye’de yayınlananları değil, Kıbrıs’ta, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nde, Batı Trakya’da, Yugoslavya’da yayınlanan şiir kitaplarını da topladı. Bu kitapları elde etmek için şair ve yazarlara binlerce mektup yazdı. Arslan Pulathaneli, yaşamının son yıllarında, Trabzonlu şair ve yazar Ahmet Özer’in teşvikleriyle, Trabzon’un kültür yaşamı, kitap, yayın ve sinema konularında yazılar yazmış, Trabzon (Ankara), Karşı, Kıyı ve Mavi Nota dergilerinde, Kuzey Haber ve Karadeniz gazetelerinde yayımlamıştır. Pulathaneli, aynı zamanda, Trabzon’da yayınlanan Kıyı Kültür ve Sanat Dergisi’nin genel yayın yönetmen yardımcılığını yapmaktaydı. Pulathaneli’nin bir özelliği de Trabzon sinemalarında gösterilen tüm filmleri, sahnelenen tüm oyunları izlemesidir. Trabzon’da, Saray ve Konak sinemalarında, belirli bir koltuğa yıllık abone olur ve gösterilen tüm filmleri seyrederdi.

Arslan Pulathaneli, 1947 yılında, Seymin Hanım’la evlendi. Çiftin çocukları yoktu. Yaşamının son yıllarında artık ticareti de bırakmış, Trabzon’da, Kunduracılar Caddesi’ndeki küçük bürosunda oturur, kitap okur ve konuklarını ağırlardı. Geçirdiği bir ameliyat sonrasında, 13 Mayıs 1996 günü Trabzon’da yaşamını yitirdi. Ömrünü geçirdiği Trabzon’da, “Kitap Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı” olarak anılırdı.

ARSLAN PULATHANELİ’YLE NASIL TANIŞTIM?

Arslan Pulathaneli’nin adını duyardım. Çok zengin bir kütüphanesi olduğu söyleniyordu. Trabzon Lisesi’nde öğrenci oldığum 1961-1964 yılları arasında, Attila Aşut’tan, Ahmet Selim Teymur’a, Rasim Şimşek’ten Ziyad Nemli’ye Trabzon’un ileri gelen kültür adamlarının çoğunu tanıyordum. Arslan Pulathaneli’yle tanışmamıştık.
Trabzon ziyaretlerimden birinde, 1985 yılında, İl Halk Kütüphanesi’nde bulunan Trabzon Halkevi Dergisi İnan’ın bazı sayılarının fotokopilerini aldım. 1937-1949 yılları arasında, Trabzon’da iki dönemde yayınlanan İnan dergisi koleksiyonu toplam 64 sayıdır.(1)

Trabzon İl Halk Kütüphanesi’nde derginin tüm sayıları yoktu. Halkevleri, 1953 yılında, Demokrat Parti tarafından kapatılıp kütüphanelerindeki kitap ve dergiler yakılıp yok edildiği için Halkevi yayınları çok nadir bulunur ve bu nedenle Halkevi Yayınları İstanbul ve Ankara’da düzenlenen kitap müzayedelerinin en değerli objelerindendirler.2 Trabzon Halkevi kütüphanesinde bulunan beş bini aşkın kitap ve dergi koleksiyonlarının ne olduğu bilinmiyor. İnan dergisi’nin Trabzon İl Halk Kütüphanesi’nde bulunmayan sayılarının bulmak için Trabzon’da yaptığım araştırma sonuçsuz kalmıştı. Bu arada Bazı kitabevlerini de gezdim. Uzunsokak’taki Milli Eğitim Bakanlığı yayınları Trabzon satış şubesine de uğradım. Raflardaki kitaplara göz attıktan sonra satış görevlisine, İnan dergisi’nin bazı sayılarını bulmam konusunda yardımı olup olamayacağını sordum. O sırada dükkânda bulunan müşterilerden birisini gösterdi:

“Arslan Bey belki yardım edebilir”, dedi.

Gösterdiği adam, 60 yaş üzerinde, ak saçlı, iri-yarı sayılır vücut yapısında, tipik bir Trabzonlu idi. Dergi muhabbetine katıldı ve İnan dergisi’nin kütüphanede bulunmayan sayılarının kendisinde bulunduğunu söyledi. Kitapseverleri tanıyanlar, onlardan kolay kolay kitap alınamayacağını bilirler. Hele bazı kitap kurtları, ender bulunan kitaplarıyla ve dergi koleksiyonlarıyla övünmek fırsatını kaçırmazlar. Kitaplarını hastalık derecesinde kıskanırlar. Bu konuda, Ali Emiri Efendi’nin “Divan-ı Lügat-it Türk”ü, hemşerisi ve arkadaşı Ziya Gökalp’e bile göstermediği bilinir. Osmanlı Devleti’nin Sadrazamı Talat Paşa, adıgeçen kitabı bastırabilmek için, Ali Emiri Efendi’nin elini öpmüştür.3 Ben de Trabzon’un tanınmış bir kitap kurdunun karşısında idim. Sonuçtan pek ümitli olmamakla beraber yarı ciddi, yarı şaka yollu:

“Eksik sayıların fotokopilerini verirsiniz herhalde”, dedim. Ve beklediğim karşılığı almakta gecikmedim:

“Veremem.”

Bu kısa konuşma, Arslan Pulathaneli’yle yaptığım ilk konuşma idi ve benim açımdan pek iç açıcı olmadı.. O, kolay kolay bulunmayan bir dergi koleksiyonuna sahip olmanın tadını çıkarıyor olmalıydı. Dükkândan ayrıldıktan sonra bir kitapsever olarak ben de kolay kolay kitap vermeyen bir yapıda olduğumu hatırladım ve güç de olsa Arslan Pulathaneli’ye hak verdim. O da bir kitap kurdu idi.

ARSLAN PULATHANELİ’YLE TEKRAR KARŞILAŞMAMIZ

Ancak Trabzon İl Halk Kütüphanesi’ndeki sayılarla, Bayezit Devlet Kütüphanesi’ndeki sayılar birbirlerini tamamlıyor ve böylece iki kütüphanede bir koleksiyon bulunuyordu.

Arslan Bey’le tanışmamızın öyküsünü arkadaşım Ahmet Özer’e anlattığım zaman o:
“Arslan Bey başlangıçta bize karşı da böyle çekingen ve şüpheci idi. Fakat bizi tanıdıktan sonra, kütüphanesini bize açtı ve ondan çok yararlanıyoruz”, dedi.

23-25 Ekim 1991 tarihlerinde, Trabzon’da düzenlenen “Geçmişten Geleceğe Trabzon - Ulusal Sempozyum”a, “Trabzon Halk Şairleri” konulu bildirimi sunmak ve 24 Ekim 1991 günü düzenlenen “Ömer Kayaoğlu’nun Emeğine Saygı” etkinliğini izlemek üzere, Ömer Kayaoğlu, İ. Gündağ Kayaoğlu ve İzzet Kayaoğlu ile Trabzon’a geldiğimizde, Arslan Pulathaneli ile tekrar karşılaştık. Ahmet Özer onun çok güvendiği insanlardan biri idi. Bizi onunla beraber görünce çok iyi davrandı. Evine çağırdı. Konuk etti. Kütüphanesini, şeritler halinde hazırladığı şiir kitapları listelerini gösterdi. Bazı eski yayınların bende bulunup bulunmadığını sordu. Kütüphanesinde eski ve yeni yazı çok sayıda şiir kitabı vardı. Haklı olarak kütüphanesiyle gururlanıyordu.

Bu görüşmeden sonra Arslan Pulathaneli ile sık sık mektuplaştık. Bende 9 mektubu vardır. Özellikle, Trabzon Halk Şairleri adlı kitabımı hazırlarken, bana, elinde bulunan bazı belgelerin fotokopilerini gönderdi. Benim çalışma alanıma, yani Trabzon folkloru ve halk edebiyatı alanına giren bir belge bulursa mutlaka bildirirdi. Biz de kendisine İstanbul’da yayınlanan kitapların temininde yardımcı olurduk. Başlangıçta dışa kapalı olan dünyası, Ahmet Özer’in yardımlarıyla dışa açılmıştı. Bu arada, Trabzon’un geçmişteki kültür yaşamı üzerine yaptığı birçok araştırması da yukarıda adı verilen dergi ve gazetelerde yayınlanmıştır.

Arslan Pulathaneli hastalandıktan sonra tedavi için İstanbul’a gitti. Hastaneye yattı. Ameliyat oldu Ahmet Özer’in anlattığına göre, ameliyattan sonra Trabzon’a gitti. Ahmet Özer onu evinde ziyaret etti. Bu ziyaret sırasında Ahmet’e bir paket gösterir ve:

“Bak, ameliyata girmeden ve ameliyattan çıktıktan sonra aldığım kitaplar bunlar. Ancak bu kadar alabildim”, der. Ahmet Özer, bu olay üzerine şunları yazar:

“Doğrusu şaşkınlığım bir kat daha arttı. O sıkıntılar içinde, kitaba böylesine düşkün bir insanın sevdası, sevgilisiyle el ele tutuşan bir gencin aşkına benziyordu. Arslan Bey’i de yaşatan bu aşk olsa gerek”.(5)

Fakat Arslan Pulathaneli bu kötü hastalıktan kurtulamadı ve çok sevdiği kitaplarını, kütüphanesini öksüz, dostlarını üzgün bırakarak bu dünyadan göçtü.

ARSLAN PULATHANELİ’NİN KÜTÜPHANESİ İÇİN NELER YAPILABİLİR?

Arslan Pulathaneli arkasında, çok zengin bir “şiir kitapları kütüphanesi” bırakmıştır. Onun, bu kitapların bir bölümünü nasıl topladığına benim için kısa süren tanışıklık dönemimizde izledim. Yabancı ülkelerde, İstanbul, Ankara gibi büyük kentlerde ya da Anadolu’nun en uzak köşelerindeki il ve ilçelerdeki yayınları izlemiş ve elde ettiği kitaplarla kütüphanesini zenginleştirmiştir. 1934 tarihli Derleme Kanunu’na rağmen, Türkiye’deki tüm yayınların tam olarak derlendiğini söylemek zordur. Biz bu durumu, yaptığımız çeşitli bibliyografya çalışmaları sırasında gördük. Bu nedenle, Arslan Pulathaneli’nin kütüphanesi, Türk kütüphaneciliği ve kültürü açısından önemli bir birikimdir. Öncelikle bu kütüphanenin bir kataloğu hazırlanmalıdır. Böylece kütüphanede hangi kitapların bulunduğu gösterilir ve diğer kütüphanelerle karşılaştırma olanağı sağlanmış olur. Sonra da halka açık bir kütüphane olarak hizmet vermesi için gereken çalışmalar ilgili kurumlar yapılmalıdır.

----------------------------------------------

1. Subutay Hikmet Karahasanoğlu, “Trabzon Halkevi Kültür Dergisi İnan’ın Bibliyografyası”, Trabzon 87 Kültür-Sanat Yıllığı, (Hazl: İ. Gündağ Kayaoğlu – Mustafa Duman – Alaettin Bahçekapılı), İstanbul, 1987, s. 293-350.; Subutay Hikmet Karahasanoğlu, “Trabzon Halkevi Kültür Dergisi İnan’ın Bibliyografyasına Ek”, Trabzon 88-89 Kültür - Sanat Yıllığı, (Hazl: İ. Gündağ Kayaoğlu – Mustafa Duman – M. Savaş Şatıroğlu), İstanbul, s. 221-223.

2. Halkevi Yayınlarının Bibliyografyaları için bkz: Avni Candar, Bibliyografya. Halkevleri Neşriyatı, Ankara, 1939, 62 s; Avni Candar, Bibliyografya. Halkevleri Neşriyatı II, 1.5.1939 dan 30.4.1941’e kada, Ankara, 1941, 97 s.; Hasan Taner, Halkevleri Bibliyografyası, Ankara, 1944, 108 s.; Orhan Özacun, CHP Halkevleri Yayınları Bibliyografyası, İstanbul, Mart 2001, 140 s.; Mahmut H. Şakiroğlu, “Cumhuriyet Tarihimizde Süreli Yayınlara Kısa Bir Bakış I : Halkevleri Dergileri”, Türk Kültürü, Yıl: XIII, Sayı: 156, Ankara, s. 379-384. (Burada İnan dergisinin 52 sayı yayınlandığı yazılmıştır. İnan dergisi 2 dönemde toplam 64 sayı yayınlanmıştır.)

3. “Divanü Lügat-it Türk”ün bulunması ve basılmasının öyküsü için bkz: M. Şakir Ülkütaşır, Büyük Türk Dilcisi Kaşgarlı Mahmut, Türk Dil Kurumu Yayınları: 336, Ankara, 2. Baskı: 1972, s. 56-80.

4. Subutay Hikmet Karahasanoğlu, Trabzon 87 Kültür – Sanat Yıllığı, s. 294. (Burada Bayezit Kütüphanesi’nde bulunan İnan dergisi koleksiyonunun 1. devre 11 ve 12. sayılarının eksik olduğu anlaşılmıştır. Karahasanoğlu kütüphanemizde bulunana 11 ve 12. sayıların bibliyografyalarını da yıllığın 88-89 yılı sayısında vererek İnan dergileri bibliyografyasını tamamlamıştır.)

5. Ahmet Özer, “Kemençenin Telinden: Sen Çok Yaşa Arslan Bey”, Dünya Kitap, Sayı: 53, (Mart 1996), s. 32. Ahmet Özer, “İşte Arslan Pulathaneli’nin Dünyası”, Kıyı Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı: 7, (Ekim 1986), Trabzon, s. 6-13.

(Müteferrika, Sayı: 22, Kış 2002, İstanbul, s. 225-230’dan alındı.)

Not: Pulathaneli’nin ölümünün birinci yılında, Yahya Kemal’in , “Ali Emiri’ye Gazel” adlı şiirinden esinlenerek yazdığım dizeler:

 Arslan Polathaneli’ye Gazel

Kitap ülkesinin hanı, Polathaneli Arslan’dı
Aşık Kerem gibi ol can kitabın aşkına yandı.

Ömür boyu yorulmadan, kitap ardında koşarak,
Ulaştı en son menzile, ecel şarabına kandı.

Ağlasın şimdi Trabzon, o çelebi evlâdı yok,
Ki avazı şol kubbede yetmiş yıldır yankılandı.

Şiirin gerçek dostuydu, kitabın şairiydi o,
Kürre-i arzda kendine kütüphanesi mekândı.

Ruhu buluşur ukbada, Emiri’yle, Özege’yle,
Muhibban-ı kütüb onu her dem ta gönülden andı.

Ne söylesen boş Mustafa, Arslan Bey gibi can gitti,
Dostlarının gözlerinden sessizce yaşlar boşandı.

Dr. Mustafa Duman
Nisan 1997, Göztepe - İstanbul