Tarladan sofraya çayın öyküsü

Söyleşi: Uğur Biryol

Çay,  Türkiye'de en çok tüketilen içeceklerden biri. Ancak çayın sofralara nasıl ulaştığını yöre insanları dışında pek bilen yok. İnce Belin Buğusu: Çay belgeselinin yönetmeni İsmail Şahinbaş ile konuştuk.

Pazar ilçesine bağlı Yücehisar Köyü'nde yapılan 'İnce Belin Buğusu: Çay' belgeselini yapma amacı neydi?

Her şeyden önce ailemin geçim kaynağı çayın tarımı olduğundan, çay ile ilgili belgeseli çekmek benim için görevdi. Bu konu ile ilgili olarak geçen yıl Kirazlık Çay Fabrikası Müdürü olan akrabam Turan Tan ile muhabbete başladım. Bu işin nasıl olacağının konuşmalarını uzun uzun yaptık. Çay üreticilerinin sorunları yaşayan biri olarak biliyordum ancak sanayi ürünü olan bu bitkinin dünya pazarındaki yerinden haberim yoktu. Bu süreç devam ederken Turan Tan bir kaza kurşunu ile aramızdan ayrıldı. Yapacağımız tüm planlar suya düştü. Bu ortaya çıkan belgesel Turan Tan ile planladığımız belgesel değil. Bu belgesel Türkiye’de çay tarımının sürecini anlatıyor. Kendimden kattığım bir yorum yok ortada. Çayın tüm sürecini yalın bir dille ortaya koyduk. Ancak böyle bir belgesele ihtiyaç vardı. 

Çayın 1950'li yıllardan sonra Doğu Karadeniz'e getirilmesi ekonomik anlamda bir iyileşme sağladı mı? Sizin bölgede çekim yaparken gözlemleriniz ne oldu?

Çayın bölgeye gelişi ile ilgili olarak benim söyleyecek hiç bir bilgim yok. 1950’li yılların Doğu Karadeniz’inde insanların yaşayışları ile ilgili kulaktan dolma bilgilerim bulunuyor. Ama ortada çay tarımı ile geçinen, bu fabrikalardan emekli olmuş insanlar var. İşin bir de çevre boyutu var. Bu konuyla ilgili de kapsamlı bir araştırma yok ortada. Varsa da açıkçası ben bilmiyorum.

Çayla ilgili Çernobil faciasından sonra, kanser yapıyor dendi. Bakan televizyona çıkıp, çayını yudumladı ancak Karadeniz'de kanser patlaması yaşanıyor. Çayın Çernobil'den sonraki durumuna dair, bir devam belgeseli düşünüyor musunuz?

Bilim adamlarının sunacakları bu raporlar ortada yokken bir şey söylemek güç. Çernobil’in çay üzerindeki etkisi ile çay gübresinin etkilerine bu yüzden yer vermedim. Bu konu ile ilgili olarak yapılacak tek şey var: TBMM’nin bu kanser vakalarının araştırılması ile ilgili alacağı bir karar herkesi aydınlatır. Ülkemizde her konuda bilgi sahibi olmayan insanlar konuşuyor. Sırtçantam dergisinde de neden kanser ile ilgili araştırmalara yer vermediğimden eleştiri alıyorum. Ben bilim adamı değilim. Bu konularla ile ilgili hiçbir veri yokken sorumlu bir yayıncı olarak bu raporları bekliyorum. Eğer Çernobil’in ve çay gübresinin negatif etkilerini ortaya çıkaran bir rapor yayınlanırsa, bende bu konu ile ilgili olarak bu raporun ışığında kendi yorumumu film ve yazı olarak ortaya koyarım.

Doğu Karadeniz'de organik çay üretimine geçilecek mi? Belgeseli çekerken Çaykur yetkilileri bu konuda size bilgi verdi mi?

Tüm dünyada en ekolojik çay Rize’de üretiliyor. Bu konu bilgilerle sabit. İZTV her programını kendi bilgileri görüşü eşliğinde meydana getirir. Bizim Coşkun Aral’dan öğrendiğimiz derslerden biri de bu. Ama bu demek değil ki hiç kimseden bilgi almayız. Tam tersi yetkili ve bilgili kişilerle yaptığımız donelerle geldik bölgeye. Yücehisar benim doğum yerim, köyüm. Ben çay parası ile okudum. Tüm belgeseli oluştururken çok yalın bir çayın üretim serüvenine yer verdik. Bu belgeselin tüm bilimsel verilerini rahmetli Turan Tan’ın çalışma arkadaşı Ziraat Mühendisi Mehmet Tuzcu beyden aldım. Bence kendisi bu alanda en bilgili kişi. Organik çay konusu şu an için benim bilgim dışında. Ama böyle bir süreç varsa bu iyi bir gelişme. Yine de ortamı görmeden bir şey söylemek zor. Çay belgeseli çekilirken ÇAYKUR’dan çok yardım gördük. Hiçbir isteğimize hayır demediler.  

Çaydan başka, Doğu Karadeniz'de başka belgeseller de çekmek istiyor musunuz?

Tabi ki. Benim işim üretmek. Doğu Karadeniz turizmini tavan yaptıracak bir proje üzerinde çalışıyorum. Önümüzdeki yıl gerçekleştireceğim bu proje, özellikle Rize’de çok ses getirecek. Bir kültürel yol projesi. Hem kitap, hem film olarak.

Çayın tarladan fabrikaya getirilmesi aşaması turizmde kullanılabilir mi?

Evet. Hem de çok uygun bir iş. Benim sahibi olduğum bir turizm acentesi var. Trekking Turizm’in Yörük Göçü programı 2011 yılına kadar dolu. Çay toplanması tur işini de 2009 da programa aldık. Önümüzdeki yıl, Yücehisar Köyü’nde bu işi gerçekleştireceğim. Bizim köydeki evi kullanacağım. Turun katılımcıları çay üreticileri ile yaşayacaklar bir hafta.