Kolbastı, Hoptek, Faroz kesmesi hakkında Özhan Öztürk ile söyleşi

KTÜ Kolbastı grubu (Fotoğraf: Özgüç Gedik)

Kolbastı'nın tarihi nedir? Nerede nasıl gelişti?

Ö.Ö: O kadar karışık bir konu ve oyun popüler oldukça hele ki şehirlerarası kültür hırsızlığı suçlamalarına dek varan polemiklere neden olunca içinden birkaç cümle ile çıkılması oldukça zor.  Belgelerle konuşmamız gerekirse ilk Kolbastı kaydı Piçoğlu Osman Gökçe tarafından 1 Ağustos 1943 yılında gerçekleştirilmiştir. Copyright hakkı kalmadığı için İnternetin en büyük kütüphanesi olan archive.org da değerli tarihi kitap ve diğer taş plak müzik örnekleriyle birlikte dinlenebilmekte ve indirilmektedir. Tamamen legal olarak aşağıdaki linkten bu türkünün en eski hali indirilip, dinlenebilir. 

http://www.archive.org/download/KolbastiOyunHavasi-OsmanGokce/KolbastiOyunHavasi-OsmanGokce_vbr_mp3.zip

Kolbastı ezgisi daha doğrusu Kolbastı oynanılan ezgilerle bugün Trabzonlu Üniversite gençliği trarafından popüler edilen oyunu birbirinden dikkatlice ayırmak lazım. Kolbastı adlı ezgi Nejat Buhara tarafından Trabzon’da derlenmiş ve müzik repertuarına Trabzon ezgisi olarak geçmiştir. Buna karşın Maçka’da son derece sevilerek oynanılan kolbastıyı meşhur eden çocukluğu Maçka’da geçen rahmetli Erkan Ocaklıdır. Ezgisel yönüne bakarsak Karadeniz’de 9/8 lik kol oyunu  havaları, 7/8lik kol horonları, metelik kaydelerinin Samsun-Rize-Gümüşhane üçgeninde küçük farklılıklarla olsa da her yörede bilindiği görülecektir. Benim düşüncem Kolbastı oyununda kullanılan ezgilerin ki günümüzde çoğunlukla “Dereboyu Kavaklar” adlı ezgi eşliğinde oynanılsa da -Piçoğlu tarafından yapılan ilk kayıtta farklı bir ezgi kullanıldığı görülecektir – birden çok ezgi eşliğinde oynanılabildiği bu yüzden bu ezgileri de sadece bir yerleşim merkezine mal edilmenin anlamsızlığıdır.

Oyun bölümüne gelince folklorcularımız Kolbastıyı gerek adına gerekse kullanılan ezgilere istinaden ister istemez Anadolu’nun pek çok yöresinde  son derece ağırbaşlı oynanılan Kol oyunlarıyla ilişkilendiriyor ki bu varsayımın da nereye kadar doğru olduğu tartışılabilir. Herşeyden önce bu 1943’de kaydedilmeden önce Trabzon merkez ilçede yaşayan denizcilerce oynanıyor ve “Hoptek” adıyla biliniyordu. Oyun sonradan “Faroz kesmesi” ve “Kolbastı” adlarını aldı. Faroz, Yunanca “deniz feneri” demektir ve bu bölgede yaşayan insanlar antik çağdan beri balıkçılık ile uğraşmaktadır. Anadolu’nun bir başka yöresinde hatta Karadenizden Yunanistan’a mübadil giden Rumların folklorunda bulunmayan “hoptek” adı yöreye kanımca bu denizcilerce 1917 Ekim devrimine dek Karadenizlinin ekmek kapısı olan Kırım civarından getirilmiş olabilir. Bir bütün oalrak oyunu kastetmiyor  orijinal adından bahsediyorum. Ukrayna milli dansı olan “hopak” Ukrayna dilinde “yerinde hoplamak” anlamına gelip çılgınca ve improvize maharet gösterilerini içeren  bir bahar kutlaması dansıdır. İgor Stravinski’nin  “Ateşkuşu” bestesinin de ana temasıdır. Figürler ve ezgililer çoğunlukla kobastıya yabancı olmakla birlikte neşe içinde yerinde zıplanırken yapılan çılgınca doğaçlama hareketler –ki balıkçılar da çoğunlukla bereketli av dönüşünde bu dansı yaparlardı- sadece isim ödünçlemeden daha fazla kültürel etkileşimin olduğunu sanıyorum.

Trabzon'un geleneksel halk kültüründeki yeri nedir Kolbastı'nın?

Ö.Ö: Trabzon ya da diğer kentler hiç fark etmez Doğu Karadeniz’in kırsal ya da kenetsel tüm yerleşimlerinde  adı “horon” olanlar dışında halk dansı adına ne varsa bir şekilde dışarıdan girmiş ya da yakın zamanda gelişmiştir, otantik kültürün bir parçası değildir.

Gündeme nasıl geldi?

Ö.Ö:Kolbastı, Karadeniz Teknik Üniversitesi’nde okuyan öğrenciler arasında popüler olmakla birlikte Trabzon kent merkezinden dışarı çıkmayı başaramıştı. Youtube’da KTÜ’lülerin oyun videolarını yayınlamalamaları ve 2007’de Trabzon’da düzenlenen 1. Karadeniz Oyunları'nda çok sayıda katılımcıyla üstelik Farozlu balıkçılara da göndermeler yapan bir kareografi eşliğinde oynanılması Kolbastının yurt çapında tanınıp yaygınlaşmasını sağladı. Oyunun popüler olduğunu gören gençler kolbastı grupları kurarak Tv programlarına çıktılar, oyunu her öğrenen ona çiftetelliden, break dansa dek uzanan post modern figür ödünçlemeleriyle bir şeyler ekleyince bugün artık Kolcu Baskınlarıyla, Ukraynalı neşeli köylülerle, Farozlu hamsi sevdalılarıyla pek de ilgisi kalmadı. Bugün gençlerin oynadığı kolbastı oyununu artık bir halk dansı değil de –rap etkisiyle- sanki bir alt kültürün yaşam tarzının dışa vurumuymuş gibi sergilenen bir çeşit “sahne sanatı” olarak algılamak daha doğru olur kanaatindeyim. 28 asırlık köklü bir kültür birikime karşın aynı oranda ekonomik gücü olmayan Trabzon’un son ihraç mallarından birisi olacak “kolbastı” duyduğum kadarıyla patenti bile alınmış. Birkaç yıl öncesine dek Trabzonspor’a gelen yabancı futbolculara zipkalı yerel kıyafetler giydirilerek kemençe eşliğinde horon oynatılarak bir çeşit Trabzonluluğa kabul vaftizi de diyebileceğimiz sembolik tören yapılırdı.  Şimdi yerini kolbastı aldı, Trabzonlu futbolcular galibiyetle biten maçlardan sonra kolbastı oynayarak oyunun popülerlik alanını “millileştiriyorlar ki Trabzonspor seyircisi de bu oyunu benimserse işte o zaman yandık.

İnternette yer alan videolar çok fazla tıklanıyor. Nasıl bu kadar ilgi gördü sizce?

Ö.Ö:Nasıl Break dance yapmak için Afrikalı siyah olmak gerekmiyorsa Kolbastı içinde Farozlu hatta Karadenizli olmak gerekmiyor Türkiye’nin her yerinde gençler tarafından öğrenilmek isteniyor, öğrenenler tarafından kolbastı grupları kuruluyor, eğlence yerlerinde DJ lerden ısrarla çalması isteniyor.  Almanya’da yaşayan Türkler tarafından benimsenip yaygınlaştırılırsa Kolbastı’da bir Türk ihraç ürünü olarak döner, kebap ve göbek dansı gibi Viyana kapılarını aşmayı başarabilir.