Karadeniz Müziği hakkında Özhan Öztürk'ün Difono dergisi söyleşisi

1. I know some cases like Hasan Mackali Tunc, Volkan Konak, Birol Topaloglu, Fuat Saka, Kazim Koyuncu.Which other artists are important in the region? I mean not only contemporary, but in general in the 20th century; in fact very little is known in Greece about the musical life of Black Sea after the exchange of populations of the 20's.

Hasan Tunç, Maçka’nın yerli köylerinden birisi olan Mağura’dan olup yörenin geleneksel türkülerini derlemiş, Devlet radyosunda kadrolu sanatçı olduğu için türküleri kayıt altına alınmasını sağlamıştı. Yaşadığı dönemde virtüöz iddiası yoktu ve tüm bölgede tanınmıyordu. Günümüz dinleyicileri onun Kalan müzik’ten çıkan derleme albümüyle tanıdılar.

Hasan Tunç is from one of the native villages of Maçka, Mağura, and collected the songs of the region. He was a employee in the state radio thus enabling him to record his regions sons. He didn’t claim to be a virtuoso in his time and was not known in region. Modern day listeners knew him from the compilation album recorded under Kalan Music.

Volkan Konak, Maçka’nın Haçavera köyündendir. İlk albümü kemençe ağırlıklı olmasına karşın şöhreti Karadeniz ezgilerini Türk pop müziği altyapısıyla sunduğu albümle yakalamıştır. Anadolu’nun her yöresinden hayran edinmekle birlikte sonraki albümlerde geleneksel Karadeniz Müziğinden iyice uzaklaşmıştır.

Volkan Konak is from Haçavera village of Maçka. His first album included kemence although his fame has been owned through his renderings of Black Sea songs under Turkish popular music forms. He has numerous fans in Turkey but took a different path of traditional Black Sea music.

Fuat Saka, ünlü sosyalist şair Nazım Hikmet şiirlerini bestelerken doğum yeri olan Trabzon ve civarına özgü türküleri modern bir orkestrasyon ve o güne dek alışılmamış perküsyon ritmleri eşliğinde kaydettiği “Lazutlar” albümüyle sadece Karadenizlilerce değil tüm yurt çapında tanınmıştır. Yunanistan’a giden Karadeniz Rumlarının müziklerini yorumladığı Lazutlar 2 ve 3 albülmeriyle şöhretini pekiştirmiştir.

Fuat Saka has composed the poetry of world famous socialist poet Nazım Hikmet and recorded his album “Lazutlar” which he used unfamiliar percussion rthyms and a modern orchestral use of songs of Trabzon and region, and he became known world-wide. He increased his fame after the albums Lazutlar 2 and 3 which he rendered Pontian Greeks emigrating to Greece.


Birol Topaloğlu, Rizeli bir Laz olup, geleneksel Laz müziğinin en önemli ismidir. Ezmoce albümünde Trabzon yöresi türkülerini de seslendirse de daha çok Lazlar tarafından dinleniyor ve sevilimektedir.

Birol Topaloğlu, a Laz from Rize, is among the great voices of Laz Music. He is widely known among Laz people although he sang songs of Trabzon region in his album Ezmoce.

Kazım Koyuncu, Hopalı bir Laz olup, 1990larda Lazca Rock müzik yapan bir grup olan Zuğaşi berepe (Denizin Çocukları) adlı grubu kurmuştu. Otantik Laz müziği yapmaktansa Laz dilini modern rock ritmleri eşliğinde kullanmayı tercih etmiştir. 2. Albümünde Trabzon ezgilerini de seslendirerek ve Trabzonspor taraftarlığını açıkça beyan ederek hayran kitlesinii Laz bölgesinden batıya doğru arttırmıştırı. Tertemiz yürekli gerçek bir hümanist olan Kazım Koyuncu, gerek Laz kültürünün varlığı ve yaşatılması gerekse çevre ve sosyalizm konusunda aktif bir tavır ortaya koydmuştur. Bu yüzden Laz hatta Karadenizli olmayan sol çevreler tarafından sahiplenilmiş hatta adı İstanbul’da sol örgütlenme açısından önemli bir misyona sahip bir kültür merkezine bile verilmiştir. Kanserden ölen genç sanatçının cenazesinde tabutun önünde tulum çalınınca (eski bir Laz geleneğidir) İslamcı çevreler hatta muhafazakar Lazlar tarafından hoş karşılanmamıştır.

A laz of Hopa, Kazım Koyuncu had founded a rock band named Zuğaşi Berepe (Sons of the Sea) in 1990s. Instead of making authentic Laz music, he used Laz language with modern rock rthyms. He extended his fame to the east from Laz region after using Trabzon songs in his album and statement his fanship of Trabzonspor. A pure, bold and a real humanist, exposed an active attitude both on the existance of Laz culture, environment and socialism. He was appropriated by even non-Black sea origin leftists and his name is given to a cultural center which bears and important mission among socialist organizations. Young artist passed away because of cancer, and when tulum was sung before his funeral (an old Laz tradition) Islamist sides or even conservatist Laz people did not received it well.

1928 yılında Sürmene’nin Cida köyünde doğan Bahattin Çamurali en sevilen kemençe virtüözlerinden birisidir. Mübadil Pontuslular için Gogos Petridis neyse bizim için Çamurali öyledir. Rumca bilen ve gençliğinde arkadaşlarının daveti üzerine Yunanistan’a da giden Çamurali 80’li yıllarda vefat edene kadar kemençenin en önemli virtüözü olarak kabul edilmiştir ki bence hala öyledir.

One of the most famous kemence virtuousos, Bahattin Çamurali was born in Cida villaga of Surmene in 1928. He is what Gogos Petridis to Pontian emigrants in Greece. He knew Pontian Greek and travelled to Greece after invitation by his friends. He was the most significant virtuoso till his death in 80’s and I think he still is.

Trabzon ezgilerini de büyük bir ustalıkla çalan 1901doğumlu Giresun Göreleli Piçoğlu Osman Gökçe, 1888 Rize doğumlu Sadık Aynacı, 1910 Sürmene Aso doğumlu Hüseyin Dilaver ve oğlu 1931 doğumlu Fahrettin Dilaver, 1921 Maçka Meksila köyü doğumlu Ferhat Özyakupoğlu, 1938 Akçaabat Koryana köyü doğumlu Hüseyin Köse, 1938 Görele Derekuşçulu köyü doğumlu Katip Şadi, 1938 Görele Kemkli doğumlu Mehmet Sırrı Öztürk, 1947 Akçaabat Sidiksa doğumlu Şevket Köroğlu kendi yörelerinde çok sevilmiş değerli kemençe sanatçılarıdır.

Piçoğlu Osman Gökçe of Giresun Görele born in 1901 who plays Trabzon songs with a skill, Sadık Aynaci of Rize born in 1888, Hüseyin Dilaver of Sürmene Aso born in 1910 and his son Fahrettn Dilaver born in 1931, Ferhat Özyakupoğlu of Maçka Meksila village born in 1921, Katip Şadi of Görele Derekuşçulu village born in 1938, Mehmet Sırrı Öztürk of Görele Kemkli born in 1938, Şevket Köroğlu of Akçaabat Sidiksa born in 1947 were among the famous kemence players of their regions.

Anadili Rumca olan tek kemençe virtüözü 1954 Of, Zenozana köyü doğumlu Yusuf Cemal Keskin olup, az miktarda Romeika kaydı da bulunmaktadır.

Yusuf Cemal Keskin is the only kemence virtuoso with native Pontian Greek language from Of, Zenozana village born in 1954 and had a few Romeika recording.

Karadeniz müziğinin ilk gerçek starı ise Arhavili Laz kökenli olmasına karşın babasının devlet memuru olduğu Maçka Livera köyünde doğan türkücü Erkan Ocaklıdır. 1970’li yıllarda öğrenci olarak geldiği İstanbul’da Karadeniz müziğinde kullanılmayan saz eşliğinde Trabzon Türkçesiyle söylediği özgün besteleriyle hem yurt çapında tanınmış, bu arada başrol oynadığı filmlerde çevirmiştir. Erkan Ocaklı müzikal beğenisi kendi ilçesinin sınırlarını nadiren aşan Karadenizlilerin ortak beğenisini kazanmış tek sanatçı olmuştur.

First real star of Black Sea music is Erkan Ocaklı. He was born in Livera village of Maçka because of his fathers appointment altough he was originally a Laz from Arhavi. He came to İstanbul as a student in 70s and used saz, an instrument unused in Black Sea music and sang with Trabzon accent of Turkish thus becoming a known figure and starred in movies. He is the only artist receiving a general admiration of Black Sea people whose musical interest go beyond their towns.

Bir enstruman kullanmayan Karadenizli türkücülerden ön plana çıkanlar ise yine 70lerde ve TV’nin sayesinde Trabzonlu Cemile Cevherçiçek, Akçaabatlı Süreyya Davulcuoğlu, Ordulu Kamil Sönmez, Rizeli Ziynet Sönmez, 90’larda Rize Salarhalı İsmail Türüt’tür.

Among the non-instrumentalist Black Sea performers, Cemile Cevherçiçek of Trabzon, Süreyya Davulcuoğlu of Akçaabat (Platana), Kamil Sönmez of Ordu, Ziynet Sonmez of Rize and İsmail Türüt of Rize Salarha can be counted.
2. As you mention in the Karalahana site, Turkish people tend to use the word Laz for all people of the South-Eastern Black Sea. Leaving this generalization aside, are there any particular artists that are related to Greek origins or real Laz origins?

Laz kelimesinin bölgede kullanımı sadece bir yakıştırma değildir. Doğu Karadeniz bölgesinde kültürlerin sınırları etnisite ile ilişkilidir. Rize Pazar ilçesinin doğusunda Hopa’ya dek yaşayan sahil halkı Lazca konuşur ve kendini Laz olarak tanımlar. Lazlar, müziklerini tulum adlı nefesli enstruman eşliğinde söylerler ve geleneksel halk danslarını “Yunanca horon olarak tanımlarlar. Lazların yaşadığı bölgenin hemen ardından Hemşinliler adı verilen batıda Türkçe doğuda Ermenice konuşan bir başka halk yaşar. Hemşinliler batıda tulum doğuda şimşir kaval kullanırlar ve danslarını yine horon olarak adlandırırlar.

Usage of the word Laz in region is not an ascription. Cultural borders in Black Sea is formed by ethnicity. Coast people from east of Pazar town of Rize to Hopa speak Laz and identify themselves as Laz. Laz people sing their songs with the accompany of Tulum, a wind instrument and describe their folk dances as Pontian “horon.” After the region of Laz, there are people of Hemşin, which speak Turkish in west and Armenian in east. Hemşin people use tulum made of boxwood and call their dances as horon in east.

Doğu Hemşinlilerinden Vova adlı bir grup kendi dillerinde bir müzik albümü yapacak cesareti 2005 yılında bulabildi. Batı Hemşin müzikleri ile Laz müzikleri arasında dil dışında ezgisel açıdan önemli bir fark yok iken Vova Doğu Anadolu ve Ermenistan etkilerini de taşıyan arşiv değeri açısından olağanüstü ilginç bir çalışma oldu. Hemşinliler Lazca konuşanları “Laz”, Trabzon ve Rizelileri “Horumi” (Rum) olarak adlandırırlar.

An East Hemşin band named Vova had the courage to record an album in their native language in 2005. Although there are not any significant difference between West Hemşin and Laz music, Vova has been an extraordinary work which carries East Anatolia and Armenian influences. Hemşin people call Laz speak people as “Laz” while they call Trabzon and Rize people as “Horumi”, namely Pontian.


Osmanlı döneminde, Cumhuriyet döneminin ideolojik tarihin ilkokullara sokulmasına dek Rize’nin Pazar ilçesinin batısında yaşayan sahil halkı geleneksel olarak kendini “Laz “olarak tanımlamaydı. Bu bölgede türküler kemençe, şimşir kaval, davul-zurna eşliğinde söylenilir ve halk dansları horon olarak adlandırılır. Trabzon’un güneybatısında Şalpazarı denilen ilçesinden batıya ve güneye doğru Türkmen yerleşimleri başlar.

At Otoman era, before the apperance of Republican era’s ideological history concept at schools, people in the west of Pazar, Rize called themselves as “Laz” traditionally. At this region, songs are performed by kemence, kaval of boxwood, davul-zurna and folk dances are caled “horon”. Turkoman settlements are seen from Şalpazarı, a south-western town of Trabzon, to the west and South.

Türkmenler kendilerini kabile adı olan “Çepni” olark adlandırılar. Trabzon ve Giresun ve Kuzey Gümüşhane Çepnileri kemençe kullanır ve halk danslarını horon olarak adlandırılar. Buna karşın Parhar dağlarının gerisinde yaşayan Sivas Çepnileri veya Batı Karadeniz’de (Kastamonu gibi) yaşayan Çepniler kemençeyi tanımaz ve horon bilmezler.

Turkomans call themselves “Çepni”, their native tribe name. Trabzon, Giresun and North Gümüşhane Çepnis use kemence and call their dances “horon”. However, Sivas Çepnis and Çepnis living at West Black Sea (like Kastamonu) beyond the Parhar Mountains do not know kemence and horon.

Trabzonlular Çepnilere Oğuz anlamına gelen “Guz”, Gümüşhane, Erzurum bölgeelrinin halkına ise “Halt” adı verirler. Halktlar halk danslarını horon değil Ermenice “bar” olarak adlandırılar kemençeyi tanımazlar ve sadece davul-zurna kullanırlar. Trabzon’un batısı ve doğusunda horonlar birbirine benzerken kemençe çalma teknikleri ve ezgiler farklılıklar göstermektedir. Karadenizli sanatçılar lakap alırken etnik sıfatlar değilde köylerini ya da yaşadıkları vadinin adını kullanmaya dikkat ederler.

Trabzon people call Çepnis as “Oğuz” which means “Guz” and people of Gümüşhane and Erzurum region as “Halt”. Halts call their folk dances not horon but Armenian “bar”. They don’t know kemence and have only use of davul-zurna. Horon performed in east and and west of Trabzon is alike but kemence techniques and songs differ. Artists from Black Sea do not use ethnic descriptions but village and valley names where they live as their nicknames.

3. Can we speak of particular influences between the Laz and the Greeks? While i know that the majority of Laz poeple live in Turkey, i m surprised to find that there is no relationship between what is called "laz music" and the music of Georgia, while linguistically they are closely related. On the contrary, it seems there is a significant relationship between this so-called contemporary laz music and what we know as music of Pontian Greeks, even the music of the Pontians who were deported to Greece in the 20's. Is it just a generalization of the term, or can we speak of some common musical culture? I would dare to comment that to my ear, the music of Pontian Greeks bears lot of resemblances with the music of Turkish peoples that leave from Caucasus to the East - starting from old Turkish Ashiks like Ashik Veysel and going to the ashug of Azerbaijan and the baxshi of Turkmenistan. But not at all to any kind of Georgian people.

Acaralı Gürcüler’in horumi adını verdikleri dans (Rum tarzı demekir) ezgisi ve oynanışı açısında Doğu Karadenizlilerden farklı değildir. Eski Kolhis coğrafyasının bir parçası olan Acara bölgesi kültürel açıdan Gürcistan’ın iç bölgelerinden çok bizim bölgemize daha yakındır. Şöyle dersek Acara dahil Samsun’a kadar olan bölgede yaşayan ya da geçmişte yaşamış Türk, Rum, Ermeni, Laz, Gürcülerin müzik ve halk dansları küçük farklılıklar dışında ortaktır.

Dance named horumi (means Romeos style) of Georgians of Ajaria is not different than the ones of Black Sea people with respect to its song and form. Ajaria region, a part of the old Colchis land, is nearer to our many regions than the Georgia’s inner parts. To put it clear, we can say that there are only a few differences at music and folk dances among Turkish, Pontian, Armenian, Laz and Georgians who lived and still lives in the region to Samsun including Ajaria.


Sözkonusu olan halk müziği ise bunu destanlardan ve halk danslarından ayrı düşünemeyiz. Karadeniz horonları arasında 2 ayak (dipat), 3 ayak (tripat), koçarı gibi Doğu Anadolu/Ermeni kültüründen ödünçlenmiş oyunların yanı sıra tüm Anadolu’da oynanılan ve Timurlenki alaya alan Temur Ağa ya da bıçak/kılıç savaşı gibi oyunlar varıdır bu oyunların ezgilerinin de ödünçlendiğinden şüphe duyulmamalıdır. Bunun yanı sıra Türk yazılı kültürünün en önemli ögelerinden Dede Korkut destanlarından bazıları Trabzon Çepnilerinin Trabzon İmparatorluğu ile mücadelelerini konu almaktadır.

If we are are to speak on folk music, it can not be thought different from myths and folk dances. There exists dances like 2 feet (dipat), 3 feet (tripat) and koçari borrowed from East Anatolia and Armenian culture besides Temur Ağa or dagger/sword fight dances which mock of Timur Lenk which are popular in whole Anatolia. The music of the mentioned dances are also borrowed. Some of the Dede Korkut legends, which are among the most important written culture of Turkish, depict the struggle between Trabzon Çepnis and Trabzon Empire.

Türkü sözlerinde ise Türk aşıkların atışma geleneğinden, cesaret aşılayan Akritik şarkılara, yöreden yöreye adı Heyamola/Halessa Yalessa/eSllim Sayma olarak değişen iş türkülerinin etkisi vardır. Yunan anakarası ve Kafkaslar vasıtasıyla bölgeye taşınmış kültür ögelerininde olduğuna eminim ama başta Serra, Titreme (tromakhton), Akçaabat gibi pek horonun ve bunların ezgilerinin yerli olduğunu sanıyorum. Türküler farklı dillerde söylenebilir, yer yer enstrumanlar, kıyafetler değişebilir.

As to the lyrics, there are influences of Turkish ashik tradition, courage giving Acritic songs and labour songs which had many names as Heyamola/Halessa Yalessa/Sellim Counting. I am sure cultural elements which have been carried through Greek mainland and Caucasus exist but many dances and their songs such as Serra, Titremee (tromakhton) and Akçaabat are very local. Songs may be sung in different languages, instruments and costumes may differ sometimes.


Tabii. Yunanistan’a ilk giden mübadillerin kayıtları ile bugün Pontus müziği adına Yunanistan’da yapılanlar arasında dağlar kadar fark var. Her türkünün yöresinin özgün ağzında söylenmesi geleneği Yunancanın etkisiyle olacak yaşatılamamış ki bizde de durum farklı değil. Bu yüzden herkes dinlesin diye yöresine özgü kelimeleri kullanmaktan kaçınan ya da diyalektini saklamaya çalışan sanatçılardan ziyade orjinalliğini koruyan sanatçıları seviyorum.

Of course. Records of the first Pontian immigrants in Greece differs widely than the modern day Pontian music of Greece. Tradition of singing songs in native accent is not alive today mostly because of Greek and the situtation is not different here in Turkey. So because of this, I admire artists who keep originality more than the ones avoid regional words or try to hide their dialect with an effort to gain mainstream popularity.

Difono Müzik dergisi (http://www.difono.gr/) için yapılmıştır

For the Difono Music Mag