Karadeniz

Kuzeyde Ukrayna, kuzeydoğuda Rusya, doğuda Gürcistan, gü-neyde Türkiye ve batıda Romanya ile Bulgaristanla çevrili, 461,000 km² alan kap-layan (Azak denizi dahil, Marmara hariç), en geniş yeri doğudan batıya 1.175 km, en derin noktası 2,210 m olan, Marmara Denizi vasıtasıyla Ege Denizi’ne bağlanan, batıdan doğuya böbrek formunda deniz adı.

     Antik Yunanlılar ona Pontus Axeinus yani konuk sevmeyen deniz adını vermişler, zamanla Yunanlılar tarafından iyice keşfedilip kolonileşme sağlanınca adı Pontus Euxinus olarak değişmiştir:

Terminoloji: Rusça ve Bulgarca Chernoye More (Черное море), Ukraynaca Chorne More, Romence Marea Neagra, Lazca Uça-zuğa

“Oy gidi Karadeniz!/Doldi da taşamayi/ Etmiyelim sevdalık/Edenler yaşamayı” KR 138, “Ey gidi karadeniz/ sularun ne kara-dur” NB 101; Gaṟadeniz RA 51/17 (Pazar Derebaşı); Kaṟadeniz 45/18  (Çamlıhemşin Mikronkavak); dẹniz AC 315 (Ordu, Trab-zon, Giresun); teniz AC 347 (Of, Vakfıkebir)

< Türkçe kara + Türkçe deniz (Çuvaş tiněs; Gagavuz, Azeri, Anadolu deniz; Türkmen, Kazak, Özbek, Uygur deŋiz; Karaçay, Kumık tengiz; Tatar diŋgez; Güney Altay teŋis; Hakaz), tenger (Macarca), diŋgez (Başkurt), täŋiz (Çağatay), teŋgin “iç deniz” (Mançu)

<? Klasik Moğolca teŋγis; teŋri “çok büyük” anlamlarını karşılayıp olup hem “Tanrı” hem de “deniz” Türk dillerinde anlam geniş-lemesine uğramış olmalıdır (UA tenger)

Pontus Euxinus, Πόντος Εύξεινος

Antik çağda Yunanlılar tarafından verilen isim (Πόντος Εύξεινος)

     Karadeniz’in ilk adının “konuk sevmez, misafir kabul etmez” anlamındaki Axenus (αξενος) olarak adlandırıldığı bildirilmiştir (Scymn. 734; Strab. vii. s. 298; Schol. ad Apollon. Rhod. ii. 550; Pomp. Mela, i. 19. § 6; “Bundan sonra eskiden Axenus olarak bilinen, kıtanın büyük bir alanını kaplamış olan Pontos Euxeinos gelir” Plin. iv. 12, “Pontos Euxenos, konuk sever olmayan sert deniz; önceleri bu sertliğinden dolayı Axine adını almıştır” Plinius VI. 1. 12.

     Plinius’un, Karadeniz’in fırtınaları, sert dalgaları, kayalık sahili, sığınılacak doğal li-manların azlığı dolayısıyla axenos adını al-dığını ileri sürmüş olmalıdır. Diodoros Sici-lus’un kayıtları değerlendirilince, kıyıda yabancıları pek hoş karşılamayan savaşçı yerliler ve kolonizasyon öncesinde bu hırçın denizin pek çok Yunanlı gemicinin mezarı olması nedeni de bu iddiayı doğrulamakta-dır.

“Iason’a bütün ihtiyaçlarını karşılayacakla-rını söyleyerek onu Kolkhis’e gönderdi. Pon-tos Euxenios’un bu devirde tüm sahillerde barbar milletlerce işgal edilmişti. Bunlara ‘Axenos’ (yabancı düşmanı) deniyordu. Sa-hillerine çıkan yabancıları katlediyorlardı. Zaferle yanan Iason imkansız gibi görünen bu görevin sonunda bütün şerefin kendisine ait olacağını düşündüğü için görevi almakta tereddüt etmedi” (Diodoros Sicilus, Biblio-theka Historika IV. 40. 3-5; AKKB 221)

     Latin şair Ovidius’un bir şiirinde de bu isim kullanılmıştır “Frigida me cohibent Eu-xini littora Ponti/ Dictus ab antiquis Axenus ille fuit” (Ovid, Trist. iv. 4. 55)

     Karadeniz, tarih boyunca gerek Yunan-lılar gerekse diğer halklar tarafından farklı isimlerle de anılmıştır:

     Yunanca Pelagos o Pontikon (Πέλαγος τό Ποντικόν [Strab. i. s. 21, xii. p. 547])

     Latince Mare Euxinum (Pomp. Mela, ii. 1. § 3; Ovid, Trist. iv. 10. 97), Mare Sarma-tıcum (Ovid, ex Pont. iv. 3. 38; Val. Flac. viii. 207) ve Pontus Tauricus (Avien. Or. Mar. 2)

·       Türkçe Karadeniz

·       Yunanca Mavrothalassa

·       Rusça ve Bulgarca Chernoye More

·       Ukraynaca Chorne More

·       Romence Marea Neagra

     Ticaret amaçlı Yunan kolonileri, MÖ 8- 6 yüzyıllar arasında Karadeniz sahillerinde ku-rulmaya başlamıştır. Yunanistan karasının dağlık ve artan nüfusunu beslemek için ye-terli tarım alanına sahip olmaması, çiftlik sa-hiplerinin tarım alanlarında hür vatandaşlar yerine daha ucuza mal olan köle çalış-tırmaları, iç siyasi çekişmeler, hammade ve köle ihtiyacının artması gibi pek etken önce İonya ardından Karadeniz sahilinde koloniz-asyonu başlatmıştı.

     Milet’lilerin kolonizasyona Yunan ana-karasındakilerden daha geç başladıklarından Marmara Denizi civarı ve Batı Karadeniz’de yer bulamadıklarından Sinop ve doğusuna yöneldikleri genelde kabul edilen bir teo-riyse de sorgulanmalıdır.

     Yunanlıların Karadeniz boyunca kur-dukları 90 kadar koloninin pek azı emporion düzenin üzerine çıkabilmiştir. Bithnia sahi-linde Heraklia (bugünkü Ereğli), Paflagonya sahilinde Sinop kolonisi bu bölgede yaşayan yerli halklara ulaşmayı ve karşılıklı ticareti sağlamış aynı zamanda Ege ve Karadeniz arasında şehirleri zengin eden ticaret trafiği doğmuştur. Güneydoğu ve Doğu Karade-niz’de kurulan Trapezus (Trabzon), Phasis, Dioscurias ve Phanagoria kolonileri ise Kol-his ve Kafkasya’nin kapılarını Yunan tica-retine açmıştı. Doğu Roma İmparatorluğu döneminde Akdeniz pazarına (salamura ba-lık, tuzlu balık, balmumu, köle) ihraç edilmekteydi.

Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Heyamola yayıncılık, İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9.

Kaynak gösterilmeden alıntı yapılmasına izin verilmemektedir.

Ayrıca Bak

Hamsili poğaça olurmu?

Karadeniz mutfağı, Karadeniz yemekleri