Trabzon camileri
Gülbahar Hatun Camii
  Yavuz
Sultan Selimin annesi Gülbahar Hatun’un hatırası
için Orta Hisar’ın batısında, Zağnos Köprüsü’nün
yakınında bir külliye içerisinde yapılmıştır.
Külliyeden cami ile türbe günümüze gelebilmiş;
imaret, medrese, hamam ve mektep yıkılmıştır.
Mektebin yerine 1899 tarihinde bugünkü Gülbahar
Hatun İlkokulu yapılmıştır Kaynaklar Gülbahar
Hatun’un ölümünden sonra 1514 yılında
yaptırıldığını göstermektedir.
Caminin inşa kitabesi yoktur. Cami erken devir
Osmanlı mimarisinde ayrı bir plan tipi oluşturan
Zaviyeli Camiler grubuna girmektedir. Duvar
işçiliği özenlidir. Pencereler, son cemaat
mahali, kemerleri ve minarede koyu gri ve
sarımsı beyaz taş kullanılmıştır. Caminin örtüsü
kurşun kaplıdır.
Mihrap mermerden yapılmıştır. Kenar bordürleri
sade, tepeliği bitkisel süslemelidir. Beşgen niş
mukarnaslı bir kavsara ile son
 bulur.
Köşeliklerinde ikişer kabara (gülbezek) motifi
yer alır. Minberde mermer olup sade
bırakılmıştır.
Caminin klasik dönem süslemeleri bozulmuştur.
Bugünkü süslemeler son onarımlarda yapılmıştır.
Avlusundaki şadırvan eskiden kubbe ile
örtülüydü. Bu örtü son onarımlarla konik külaha
dönüştürülmüştür.
Ortahisar Fatih Camii
 Yapı
altınbaşlı Meryem Kilisesi Chrysokephalos olarak
adlandırılmıştır. Kuruluşu 914 yılına kadar
inmektedir. Bu yapının manastır içerisinde
bazilikalı planlı olarak yapıldığı
sanılmaktadır.
Bugünkü planın esası 12. yüzyılda
gerçekleştirilmiş olmalıdır. Araştırmacılar
yapının 6 esas onarım devri geçirdiğini
belirtmişlerdir. Üç nefli olan yapının apsisi
içten yuvarlak dıştan çokgendir. Bir iç ve bir
dış narteksi vardır.
 Kuzey
girişi 14. Yüzyılda inşa edilmiştir. Merkezi
kubbe pandantiflere oturur ve 12 köşeli yüksek
bir kasnağa sahiptir. Zamanında şehrin baş
kilisesi, katedrali olduğu için yapının
süslemesine önem verilmiştir. Freskler bugün
sıvanmıştır. Bema duvarlarında ve zeminde opus
sectile tarzında mozaik süsleme yer almaktadır.
Fetihten sonra camiye çevrilmiş ve belki de
Fatih, ilk Cuma namazını burada kılmıştır. Fatih
Medresesi de yapıya bitişik olarak kurulmuştur.
Türk devrinde caminin esas girişi kuzeye
alınmış, güney duvarının ortasına bir mihrap
yerleştirilmiş, minber konulmuş ve minare
yapılmıştır.
Mihrap taştan yapılmış olup, süsleme bakımından
zengindir. Mihrabı çevreleyen geometrik geçmeli
bordürler, mukarnaslı niş ve alındığındaki
rozetler Selçuklu örneklerini hatırlatmaktadır.
Ceviz ağacından yapılmış minber değerli bir
sanat eseridir.
Orta Hisar Camii’ne değişik zamanlarda nakışlı
süslemeler yapılmış ve kitabeler konulmuştur.
Mihrabın doğusundaki oda 1842 yılında kütüphane
haline getirilmiş ve kapısı üzerine bir kitabe
yerleştirilmiştir.
Yeni Cuma Camii
 Trabzon’un
kurtarıcı ve koruyucu azizi Eugenios’a ithaf
edilmiştir. İlk kilisenin ne zaman yapıldığı
bilinmemektedir. Araştırmacılar ilk yapının
bazilika olduğunu belirtmektedir. Ayrıca 1291
yılına ait bir kitabe bulunmuştur. Bugünkü
yapının 14. Yüzyılda haç planlı olarak inşa
edildiği muhtemeldir.
Yapının bugün narteksi yoktur. Üç nefli ve üç
apsislidir. Orta apsis içten yuvarlık dıştan beş
köşelidir. Diğerleri içten at nalı, dıştan
yuvarlaktır. Merkezi kubbe doğuda haç biçimli
iki ayağa, batıda yuvarlak iki dorik sütuna
pandantifler yardımıyla oturur. Yan neflerin
üzeri tonozlarla örtülmüştür.
Bu
yapıda da fresk izleri ve zemin mozayiklerinin
kalıntıları bulunmaktadır. Ayrıca orta apsisin
dışında kartal ve güvercin kabartmalarına yer
verilmiştir.
Trabzon’un fethinden sonra camiye çevrilen
yapıya kuzey giriş kısmı ile minare ilave
edilmiştir. Büyük apsisten bir giriş daha
açılmıştır. Taştan yapılan mihrap barok
karakterlidir. Minberi ahşaptan yapılmış olup
sade bırakılmıştır. Mahfilde iyi bir ahşap
işçilik görülür.
Bu
ilavelerden başka caminin içinde çok değerli
kalem işi süslemeler vardır. Pandantiflerin
yazıları ünlü hattat Hafız Hasan Rıfat’ın
eseridir. Kullanılan diğer kısımlardaki yazı ve
nakışlar yenilenmiştir.
İskender Paşa Camii
 Atatürk
Alanında Belediye Binasının bitişiğinde yer
almaktadır. Cami’nin avlusunda yer alan
medresesi yıkılmış, batı tarafındaki mezarlık
kaldırılmıştır. Burada sadece İskender Paşa’nın
mezarı bırakılmıştır. Camiye değişik zamanlarda
ilaveler yapılmış ve onarımlarla orijinalitesi
bozulmuştur. Çok iyi bir taş işçiliğine
sahiptir. Minare , tuğla ve renkli taşlarla
almaşık tarzda yapılmıştır.
Yapının esas planı İznik’teki Yeşil Camiye
benzemektedir. Muhtemelen öndeki üç bölümlü olan
son onarımlarla değiştirilmiş ve kırma çatı ile
örtülmüştür. Son cemaat mahallinden ara bölüme
girilir. Burası, yan duvarlarla ve güneyden iki
sütuna oturan ortada bir kubbe, doğu ve
batısındaki tonoz parçaları ile örtülmüştür.
Harim kısmı pandantiflere oturan bir kubbeye
sahiptir.
Mihrab ve mimber mermerden yapılmıştır. 19.
Yüzyıl barok süslemelerine sahiptir. Üzerlerinde
iri yapraklı kıvrım dallı bordürler, kartuşlar
bulunmaktadır. Caminin içerisinde kalem işi
süslemeler de bulunmaktadır.
Cami’nin H. 936, M.1529 tarihli inşa kitabesi
cephedeki giriş kapısı üzerindedir. Ayrıca
burada yapının bugünkü haline kavuştuğu 1882
yılı onarımına ait kitabe de bulunmaktadır.
Ahi Evren Dede Camii
 Trabzon'a
hakim Boztepe semtinde yapılmış olan caminin
tarihi bilinmemektedir. Bununla beraber
Şemsettin Sami’nin belirttiğine göre Sultan
Orhan döneminde Ahi Evren’in bir derviş dergahı
inşa ettirdiği bunun da bugünkü cami ve türbenin
yerinde olduğundan bahsetmektedir.
Komplekse ait kesin bir bilgimiz yoktur. Burada
aynı isimli bir cami inşa edildi.
Ahi
Evren Dede camisi Hacı Hakkı Baba'nın Abdulaziz
döneminde H.1305 (1888) katkılarıyla tamir
ettirilerek günümüze ulaştırılmıştır.
Hızırbey Camii
 Bu
eser Hızırbey mahallesinde yer almaktadır.
Yapının ve mahallenin bu isimle anılması
Trabzon'da valilik yapan Hızır Bey'den ötürüdür.
Kare planlı olan yapı H.1213(1789/99) yılında
yaptırılmıştır. Mimar Çetintaş'ın raporuna göre;
camiinin hicri 1298(1880) senesinde halk
tarafından yaptırıldığı söylenir ise de bu tarih
tamir kitabesidir. Eser, 1970 yılında tamir
ettirilmiş, Hızır Bey Camiini onarma ve
güzelleştirme derneği'nin öncülüğünde Camii
avlusu düzenlenmiş, son cemaat yeri
genişlettirilerek asıl bölüme uyumlu olarak yeni
ek yapı kuzey tarafına 20.YY. ın sonunda
(1998:1999) yapılarak daha fazla cemaate hizmet
verecek hale getirilmiştir.
Çarşı Camii
 Tabzon’un
Çarşı mahallesi Kemeraltı mevkiinde yer
alır.Cami, uzun yıllar Trabzon’da valilik yapmış
Hazinedarzade Osman Paşa tarafından H.1225,
M.1839 yılında yaptırılmıştır.
Caminin kurulduğu saha eğimli olduğu için kuzey
cephesinde son cemaat mahallinin altına
dükkanlar yerleştirilmiştir. Şehrin en büyük
camisidir. Yapıda muntazam bir taş işçiliği göze
çarpar. Örtüsü bütünüyle kurşunla kaplanmıştır.
Kapı ve pencere silmelerinde barok süslemeli
bordürler görülür.
Cami, son cemaat mahalli ve harim kısmından
meydana gelmekte ve altı istinatlı olarak
planlanmış bulunmaktadır. Son cemaat mahalli üç
bölümlü, kubbeli dört sütunun arasına
yerleştirilen ince perde duvarlı ampir bir
revaktan meydana gelmektedir.
Erdoğdu Bey Camii
H.985 M.1577 yılında Trabzon Valisi Erdoğdu Bey
tarafından, kendi ismi ile anılan Erdoğdu
Mahallesi’nde yaptırılmıştır. Cami birçok onarım
geçirmiş ve geniş ölçüde özelliklerini
yitirmiştir. Son cemaat mahalli ile harimin
girişindeki ahşap mahfiller üstten irtibatlıdır.
Mihrap nişinin mukarnaslı bir kavsarası vardır.
Köşeliklerde birer gül-bezek ile üst kısımda
yazı kuşağı yer alır. Burada bulunan H.1317,
M.1899 tarihi caminin son onarımına aittir.
Minber ahşap olup sade bırakılmıştır.
Tavanlı Camii
Trabzon’un tipik çatılı camilerinden birisidir.
1874 yılında Nemlizadeler tarafından
yapılmıştır. Geniş bir haziresi vardır.
Dikdörtgen planlı olan yapı son cemaat mahalli
ve harim kısmından meydana gelmektedir.
Kalın taş duvarlar özenli bir işçilik gösterir.
Harimin giriş kısmı üzerinde ahşap mahfil yer
almaktadır. Caminin aydınlatılması bütün
cephelerdeki pencerelerle sağlanır. Taş mihrap
bordürleri vazodan çıkan ağaçlar ve kıvrım
dallarla kabartma olarak süslenmiştir. Minber
sade tutulmuştur. Harimin ahşap tavanı da ortada
göbeklidir
| 
