RİZE İLİ HEMŞİN İLÇESİ

Hemşin coğ. Rize iline bağlı ilçe ve ilçe merkezi kent adı (41° 1' 60N, 40° 52' 60E, yükseklik 415  m)

nüfus 5.102, yüzölçümü 120 km

     1486 ve 1515 tarihli Osmanlı Tahrir Def-terlerinde Hemşin köyleri ile ilgili bilgiye rastlanmamakta, bununla birlikte 1515 ta-rihli defterde Hemşin-i Bala adlı kalede gö-revli 13 Müslüman neferden bahsedilmek-tedir. 1520 tarihine ait kayıtlarda ise Hem-şin kazasına tabi nahiyede toplam 3619 kişi yaşamaktadır HB 221

     1891 Trabzon Vilayet Salnamesine göre 1878 yılında Hemşin Nahiyesine yetiştirilen tarım ürünleri:

                             kıyye        kilo

Arpa                       -              2.460

Fasülye                   -              4.930

Kabak                   29.780             -

Kendir                    3.195             -

Mısır                       -              39.090

Meyve                   89.490            -

Belediyeler (1)

1. Hemşin (kuruluş 1990)

Mahalleleri: Bahar, Ortaköy (41° 2' 60N, 40° 53' 60E, yükseklik 469 m), Yeniköy

nüfus:

2000    3.262

1997    2.852

1990    3.018

1985    2.594

1980    2.624

1975    2.486

Köyler (8)

Hemşinli is. Rize’nin Çamlıhemşin ve Hem-şin ilçelerinde büyük oranda, Çayeli, Pazar, Fındıklı, Hopa ilçelerinin iç bölgelerinde ya-şayan veya soyu bu bölgelere dayanan hal-kın adı.

     Erzurum’un İspir, Artvin’in Yusufeli, Ar-danuç, İkizdere’nin Cimil bölgelerinin halk-larının büyük bölümünün, Hemşinlilerle or-tak orijine sahip olmaları kuvvetle muh-temelken kendilerini bu adla tanımlama-maları dikkat çekicidir.

     Hemşinliler en yakın komşuları olan Laz-larla pek iyi geçinememekte (Bk. Lazi) sa-hilde yaşıyan Lazca bilmeyen ve Hemşinli olmayan Rize’lileri ise (Bk) Horumi (< Rum, Romalı) olarak tanımlayarak kendilerinden ayırmaktadır. Balıkçı tez çalışmasında, Hem-şinlilerin kendilerini Rize’li kabul etmedik-lerini belirtmiş ve Hemşinlilerin kendilerini kimlik tanımını kaydetmiştir:

“Kaynak kişilerin hiçbiri doğrudan "Rizeli-yim" yanıtını vermiyor. Ancak üstelendi-ğinde ‘Rize'nin, Pazar ilçesinin.... köyün-denim’ yanıtı alınabiliyor. Bu yöre insanı kendini Ri-zeli kabul etmiyor, ilden kendini tamamiyle soyutlamış görünüyor. Ciddi sağlık problemi olmadıkça halk Rize'ye gitmiyor. Yöre halkı nerelisin sorusuna Mermonatlıyım, Çingitliyim, Meleskurluyum" yanıtını verdikten sonra üstüne  basa basa "Hemşinliyim’, ‘Bize Hemşinli derler’, ‘Biz Hemşinliyiz’ şeklinde açıklama yapılmakta, "Hemşin" ne demek sorusuna kaynak kişi-lerin hiçbiri yanıt verememektedir.

Hemşinli kimdir? diye sorulduğunda;

‘Dini Müslüman, dili Türkçe, Hemşinli gibi yi-yip, içen, yaşayan, köyde de, gurbette de o-cağını tüttüren Hemşinli'dir. Hemşinliler ça-lışkan atik, keskin  olur” GB 45

     Homşetsi adını verdikleri birdili konuşan Hopa Hemşinli’leriyle tamamen kopuk yaşa-yan Batı Hemşinlileri diğer grubu ve kendi konumlarını anadillerine göre değerlendir-mektedir:

“Pazar Hemşinlileri bizim gibi Türkçe ko-nuşuyorlar. Onlar da bizim gibi Müslüman, ama Hopa' da yaşayan Hemşinliler var, biz onları duyduk. Onların bizden ayrı dilleri varmış, onlar Ermeniden dönme olabilir” GB 46. 

     Aynı şekilde Batı Hemşinlileri Ermenilerle ilgili her türlü mirası reddetmektedir:

“Ermeni hem dinsiz, hem kötü insan olur. Ermeni olup da dinden mi çıkayım, Erme-niler' in mezarları kıbleye dönük  değil  ama  bizim  en  eski  mezarlarımız  kıbleye  dö-nük, biz eskiden beri Müslümanız... Bura-larda eskiden Ermeniler yaşamış. Eski Erme-ni mezarları var, bu mezarların yönü kıbleye dönük değil, halbuki bildiğim en eski atala-rımızın mezarları kıbleye dönük... Köyümüz-deki yer adları, bazı sülale adları Ermenice. Bu adlar bize Ermeniler'den kalmış. Eskiden bizim yaşadığımız bu yerlerde Ermeniler ya-şamış, Hemşinliler gelmiş, Ermeniler'i  kaçır-mış... Bizim buraların ilk sahibi Ermeniler I. Dünya savaşında Ermeniler'i kaçırmışız. Bu-rada Ermeni mezarları var, bu mezarların yönü Kıbleye dönük değil” GB 47 (Hemşin)

     Bryer, Hemşinlilerin 15. yüzyılda, ihtida-nın henüz siyasi açıdan akıllıca olmadan önce İslam’a geçtiğini ileri sürmüştür (Bryer 1980 XI: 42, BW 337)

< Vaux, kelimenin etimolojisini Hamam + şen formuyla, Hamam adlı birisinin köyü an-lamıyla açıklamıştır. Edwards, Hemşinlilerin MS 8. yüzyılın ikinci yarısında, prens Ha-mam Amatuni öncülüğünde bölgeye yerleş-tiği iddiasındadır ERH 404. Xaçikyan göç-menlerin Ayrarat bölgesindeki Kotayk ve Aragatsotn’dan olduğu iddasındayken, Ben-ninghaus 11. yüzyılın ikinci yarısında, Ani şehrinden bölgeye göç olduğunu belirtmek-tedir EG1 482.

     Antik çağda Ermeniler ve İranlılar ara-sında bir bağlantı olduğunu ve zamanla bir-birlerinden ayrıldıklarını bildiren Vaux, Hem-şinli’lerin 16. ve 18. büyük kitleler halinde, küçük bir bölümün ise 20. yüzyılın başla-rında Hopa Hemşinlilerinin ise 17. yüzyılın sonlarında İslam’a geçtiğine inanmaktadır (Vaux, 1996: 5, 18)

     1915 öncesinde bölgede bulunan çok az sayıda Hristiyan Hemşinliye bugün rastlan-mamaktadır.

     Gürcistan’da yaşayan Hemşinliler, o dö-nemin Sovyet polikası gereği pek çok halk gibi, 1944 yılında Stalin’in emriyle Kazakis-tan ve Özbekistan’a sürülmüştür.

Hemşin horonu müz. Hopa ve Borçka Hemşinlileri tarafından, oyuncular için bir sayı sınırlaması olmayan, halka yapısı içe-risinde, genellikle tulum eşliğinde oynanılan 7/8 ritminde bir erkek horonu türüdür. Bir düğün esnasında horon ekibinin ayaklarını sertçe vurulması sonucu sahneyi çökert-melerinden sonra oyunun adı “atom” olarak da anılmaya başlamıştır. Horon komutları şunlardır:

Siya, siya-savuş, savuş-geldum, geç-geç-te, dura-geldi Hemşin.

Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük.İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9. Sf. 505-507

*Yazarın izniyle Kısaltılarak aktarılmıştır. Tüm yasal hakları saklıdır ve kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.