Ordu

Karadeniz Bölgesi’nin doğu kıyı-sında, doğusunda Giresun, batısında Samsun, güneyinde Sivas ve Tokat illeri ile çevrili, 6.001 km² alan kaplayan ilçe ve ilçe merkezi kent adı (Lat (DMS) 40° 59' 5N Long (DMS) 37° 52' 44E Altitude (meters) 5 m)

    Melet Irmağı’nın ağzında, kuzeybatıdan esen sert rüzgarlara karşı doğal set olan Boztepe’nin (450 m) doğu yamacına kurulmuş olan modern Ordu şehri, 4 km doğu-sunda Eskipazar mevkiinde, MÖ 5. yüzyılda Yunanlı kolonistler tarafında kurulmuş ve Xenophon’un Anabasis adlı eserinde adı ge-çen antik Kotyora (Bk) şehrinin devamı nite-liğindedir.

     Ordu sahil şeridinde ve hemen geri-sindeki yüksek alanlarda kışların ılık yazların sıcak geçtiği, yüksek mesafeler çıkıldıkça yaz mevsiminin de serin geçtiği tipik Karadeniz iklimi yaşanmakta iken, denize uzak iç bölgelerde karasal iklim egemendir.

     Kıyıya paralel uzanan Canik dağlarının ve batıya doğru gidildikçe yüksekliği azalan önemli zirveleri şunlardır (doğu-batı):

     Karagöl (3.105 m), Göndeliç (2.789 m), Yaylıtepe (2.619 m), Eğriçu (2.288 m), Kabaktepe (1.910 m), Kuşkaya (1900 m)

     İl topraklarının % 83,6 sı dağlık alan % 15,9’u ise plato olup öenli yaylalar Çambaşı, Keyfalan ve Perşembe yaylalarıdır.

Ordu’da bulunan akarsular (Doğudan batı-ya):

Turnasuyu, Melet (125 km), Civil, Akçaova, Ilıca, Bolaman, Elekçi, Cevizdere, Curi, Ak-çay

Tarihçe: Ordu il merkezinin 5 km güney-doğusunda yer alan Eskipazar (daha önce Bayramlı ve ondanda önce Ordu) adı verilen mevkiinin, Ordu ilinin atası olan antik Kot-yora şehri olduğu düşünülmektedir. 18. yüz-yılda Bucak Pazar yeri olma özelliğinden do-layı hızla gelişip şehirleşme sürecine girince, 1869 yılında Eskipazar/Bayramlı’nın eski adı olan Ordu adı verilmiştir.

     Ordu ilçesi, Osmanlı döneminde Trabzon Vilayeti’ne bağlı bir kaza merkezi iken 17 Nisan 1920 tarih ve 69 sayılı “Ordu Müstakil Livası Teşkiline” Dair Kanunla, Canik Sanca-ğı’na bağlı olan Fatsa kazasınında eklenme-siyle Ordu Livası kurulmuş, Cumhuriyet’in ilanından sonra sancak adı vilayet olarak değiştirilmiştir.

Kronolojik tarihçe:

MÖ 2000-1170: Kızılırmak deltasında yaşı-yan Hititlilerin kuzey komşuları ve düşmanı olan Kaşka adlı bir halkın bölgedeki varlığı bilinmektedir. Kaşkalar, Sinop ile Ordu ara-sında yaşayıp Hitit diline yakın bir dili ko-nuşmaktaydı.

MÖ 8-7. yüzyıl: Karadeniz’in kuzeyinden ge-len İskit klanlarının yörede kalıcı yerleştiği şüphelidir.

MÖ 7. yüzyıl: Bölgeye Milet kökenli Yunan-lıların yerleşmek, yerli halkla ticaret yap-mak, hammadde etmek ve tarım yapmak amacıyla deniz yoluyla gelerek aralarında Kotyora’nın da bulunduğu koloniler kurma-ları. Başlangıçta yerli halkla ilişki kurmaktan çekinen Yunan şehir devletleri, Yunan ana-karası ile Anadolu’nun iç bölgelerinde yaşa-yan yerliler ve diğer koloniler arasında tica-ret yaparak zenginleşmişlerdi.

MÖ 530-331: Pers Kralı I. Darios’un bölgeye atadığı yönetici, Kotyora’nın da dahil olduğu Yunan kıyı kolonilerininden haraç almaya ve onları Perslerin Yunanistan’a karşı yapacağı sefere katılmaya zorladı. Yunan şehir dev-letleri artık Perslerin egemenliğini altında yarı  bağımsız bir dönem başlamıştır.

MÖ 331-302: Makedon kralı Büyük İsken-der’in Pers ordusunu bozguna uğratıp, Pers İmparatorluğunu yıkmasını ardından, Ana-dolu’nun yönetimi İskender’in diadok deni-len komutanları arasında paylaştırıldı.

MÖ 302-63: Büyük İskender’in ölümünün ardından ortaya çıkan otorite boşluğunda, eski Pers Krallarının soyundan geldiğine inanılan Kios tiranının oğlu Mithridates Kristes Paflagonya’da ayaklanıp bağımsızlı-ğını ilan ederek, sınırlarını Ordu’yu da içine alacak şekilde genişleterek, sonradan Pon-tus Devleti olarak anılacak devleti kurdu.

MÖ 63- MS 395: Roma İmparatorluğu’nun genişleyerek Pontus Devleti’ni yıkması ve bölgeyi ele geçirmesi.

MS 395-1081: Roma İmparatorluğu’un doğu ve batı olarak ikiye ayrılması ve Anadolu’un Bizans olarak da anılan Doğu Roma İm-paratorluğu sınırları içerisinde yer alması.

MS 1081: 1071 tarihinde Selçuklu ordusu karşısında Bizans ordusunun bozguna uğra-masıyla bölgede otorite boşluğu yaşan-masının ardından, Gümüşhane kökenli The-odore Gabraz’ın, Ordu’nun da içinde olduğu bölgede denetimi ele geçirmesi ve Bizans İmparatoru I. Aleksios Komnenos’un, başa-rılarından ötürü onu bölgeye vali ataması.

MS 1204: Komnenos Hanedanı’nın Trab-zon’a gelip, Ordu’nun da dahil olduğu bir bölge de egemenlik kurup kendilerini Roma İmparatoru ilan etmeleri.

MS 1214: Selçuklular’ın, Sinop - Ünye arası Karadeniz sahil şeridini ele geçirmesi.

MS 1346: Hac Emiroğlu Beyliği’nin Ünye ve civarını ele geçirmesi.

MS 1461: Fatih Sultan Mehmed’in Trabzon İmparatorluğu üzerine düzenlediği sefer sı-rasında bölgede hüküm süren Hacı Emiroğlu Beyliği’ne de son verip tüm Karadeniz Böl-gesi’nde Osmanlı egemenliğini tesis etmesi.

MS 1869: Halkının çoğunun Müslüman-lardan oluşmasına rağmen önemli miktarda Rum ve Gregoryen Ermeni’yi de barındıran, bugün Eskipazar adıyla anılan eski Ordu’ya bağlı Bucak Nahiyesi’nin, büyüyerek Ordu a-dıyla anılmaya başlanması.

İlde bulunan tarihi eserler:

     1. Perşembe ilçesi, Yasun Burnu’nda bu-lunan Ortaçağdan kalma kilise yıkıntısı,

     2. Eskipazar’da, aralarında bir camii ile iki hamamında bulunduğu eski Kotyora şeh-rinin kalıntıları

     3. Merkez ilçe İbrahim Paşa (1800), Ha-midiye (1891), Yalı camileri (1883)

     4. Konstantin çeşmesi (19. yüzyıl), Yu-sufağa çeşmesi (1832), Soğuksu çeşmesi (1842)

Nüfus: 

(2000)   887.765

(1997)   840.148

(1990)   826.886

(1985)   763.857

(1980)   713.535

(1975)   664.190

(1970)   608.721

(1965)   543.863,

(1960)   469.379

(1955)   407.687

(1950)   373.028

(1945)   333.008

(1940)   305.017

(1935)   283.054

(1927)   202.354

Osmanlı döneminde nüfus:

     Ordu, 1877’de Trabzon Vilayetine bağlı, Trabzon Merkez Sancağı’nın 9 kazasından birisidir. 1870 Trabzon Vilayet Salnamesin-de Ordu’da 79.598 Müslüman, 10. 493 Rum Ortodos, 7.706 Ermeni Gregoryen ve 1.537 yabancı uyruklu kişinin yaşadığı görülmek-tedir.

     1902 yılı Trabzon Vilayet Salnamesinde ise Ordu kazasında 93. 139 Müslüman,13. 736 Rum Ortodoks, 9.732 Ermeni Gregor-yen’in yanısıra 509 Protestan’ın yaşadığı gö-rülmektedir.

     Rum kaynaklarında Ordu Kazası’nın, 1912 yılında  118.920 kişi olan nüfusunun % 16,3’ünün (19.930) Rum olduğu belirtil-mektedir. Ordu’lu Rumlar’ın şehrin gerçek yerlisi olduğu şüphelidir. 1681 yılında böl-geye gelmiş olan Kudüs patriği Dositheos Ordu’da (Kotyora’da) Hristiyan Rum ol-madığını bildirmiştir. Bu tanıklık, bölgeden göç ya da katliama maruz kalma gibi kanıt-lar bulunmadığından Kotyora’nın yerli halkı-nın o tarihe dek İslamlaşmış olabileceğini düşündürmektedir.

     Rum kaynaklarında modern Ordu şehrin ise 1765 yılında Gümüşhane şehrinden ge-len Hristiyanlar tarafından kurulduğu kayıt-lıdır (Papamihalopoulos, 1903; NAK 209)

     1880 Trabzon Salnamesi’nde Ordu mer-kezinde 1 hükümet konağı, 30 cami, 15 çeş-me, 4 medrese, 39 Müslüman mektebi, 4 Hristiyan mektebi, 24 kilise, 105 değirmen, 31 fırın, 732 dükkan kayıtlıdır.  1903 Trab-zon Salnamesine göre  Ordu iskelesinde 10 balıkçı teknesi, 30 mavna, 50 pereme bulunmakta, 1904 Salnamesine göre ise Ordu iskelesinden ihraç edilen mallar şun-lardı: Buğday, arpa, yulaf 5.000, fasülye 2.500.000, mısır 3.000.000, ayıklanmış fın-dık380.000, fındık içi 620.000, ceviz 150.000, kendir ve keten tohumu 120.000, ceviz içi350.000, meyve 200.000, balmumu 15.000, balık yağı 60.000, yün 100.00 yeni kıyye; ayrıca 7.395.100 adet yumurta, 15.000 adet koyun, 200.000 adet koyun ve keçi derisi.

Hayvancılık: Ordu’lu köylüler yaz mevsimin-de kara ve doğu kırmızısı adlı ırklardan olan sığırlarını yaylaya çıkartıp, kış mevsiminde 2 katlı köy evlerinin ahır olan alt katında ko-naklatırlar.  Büyük koyun sürüsü (karakaya, ak karaman, mor karaman, dağlıç, hemşin) sahipleri ise  kışın, Samsun’un Terme, Çar-şamba ve Bafra, ilkbaharda ise Ordu’nun Perşembe, Çambaşı, Giresun’un Karagöl yaylalarında konaklamaktadırlar.

Balıkçılık: Ordu ve civarındaki karasularda çeşitli büyüklükte balıkçı tekneleri tarafın-dan gırgır, ığrıp, barabat, manyat, uzatma, molozlama ağları kullanılarak, hamsi, pala-mut, torik, zargana, istavrit, uskumru gibi göçmen balıkların yanısıra  barbunya, kal-kan, kötek, yunus ve kalkan gibi yerli balıklarda avlanmaktadır.

İlçeler (18)

Akkuş

Aybastı

Çamaş

Çatalpınar

Çaybaşı

Fatsa

Gölköy

Gülyalı

Gürgentepe

İkizce

Kabadüz

Kabataş

Korgan

Kumru

Mesudiye

Perşembe

Ulubey

Ünye

Belediyeler (72):

Ordu

Mahalleleri: Aziziye, Bahçelievler, Bucak, Cumhuriyet, Durugöl, Düz mahalle, Güzelyalı, Karapınar, Karşıyaka, Kirazlimanı, Kumbaşı, Nizamettin, Saray, Selimiye, Subaşı, Şahincili, Şarkiye, Şirinevler, Taşbaşı, Yeni mahalle

nüfus:

2000    112.525

1997    112.525

1990    102.107

1985      80.828

1980      52.785

1975      47.481

1970      38.483

1965      27.303

1960      20.029

Akkuş  

Aybastı  

Çamaş  

Çatalpınar  

Çaybaşı  

Fatsa

Gölköy  

Gülyalı   

Gürgentepe  

İkizce  

Kabadüz  

Kabataş  

Korgan  

Kumru  

Mesudiye  

Perşembe  

Ulubey  

Ünye  

Akpınar (Akkuş)   

Alacalar (Aybastı)

Alankent (Kabataş)

Alanyurt (Gölköy)

Aslancami (Fatsa)

Aydoğan (Gölköy)

Bolaman (Fatsa)

Çakırlı (Aybastı)

Çamlı (Korgan)

Çayıralan (Akkuş)

Çayırkent (Korgan)

Çiftlik (Korgan)

Damarlı (Gölköy)

Devecik (İkizce)

Direkli (Gürgentepe)

Düzyayla (Gölköy)

Erenyurt (Ünye)

Eskiköy (Gürgentepe)

Fatih (Ünye)

Fizme (Kumru)

Geyikçeli (Fatsa)

Göller (Çatalpınar)

Güzelyurt (Gölköy)

Hanyanı (Ünye)

Hatipli (Fatsa)

Ilıca (Fatsa)

Işıktepe (Gürgentepe)

İküvez (Çaybaşı)

İnkur (Ünye)

İslamdağ (Fatsa)

Karahasan (Gölköy)

Kaynartaş (İkizce)

Kırlı (Perşembe)

Kösebucağı (Fatsa)

Medreseönü (Perşembe)

Pelitliyatak (Ünye)

Pelitözü (Aybastı)

Salman (Akkuş)

Saraycık (Merkez) kuruluş 1973

Mahalleleri: Aktam, Değirmenyanı, Dereli, Elmalı, Kabalı, Mercandüzü, Poturlu

nüfus:

1997    3.212

1990    4.217

1985    3.701

1980    3.735

1975    3.433

1970    3.240

1965    2.369

1960    2.050

Seferli (Akkuş)

Şenbolluk (İkizce)

Tekkiraz (Ünye)

Tepealan (Korgan)

Topçam (Mesudiye)

Üçyol (Mesudiye)

Yalıköy (Fatsa)

Yenikent (Ünye)

Yenikonak (Akkuş)

Yeşilce (Mesudiye)

Yeşilkent (Ünye)

Yoğunoluk (İkizce)

Yokuşdibi (Kabadüz)

Yukarıdamlalı (Kumru)

Merkez ilçeye bağlı köyler (69)

Kamus ül Alam’da Ordu (Şemsettin Sami):

     Trabzon Vilayeti’nin Merkez Sancağı’na bağlı kaza merkezi bir kenttir. Eski Ordu, Bozok Kalesi yöresindeydi. Sinop ve Giresun kentleri kurulunca, Ordu bu halklara ve bu-günkü Ordu’nun yerine yerleşerek, eski Or-du’yu boşaltmıştır. Kaza, Ordu kasabasıyla Bulman, Perşembe, Ulubey, Habsmana, Ay-bastı adlı 5 nahiyeden oluşur. Tüm kazanın nüfusu 99.333 dür. Bu nüfusun yaklaşık 80.000’i Müslüman, geri kalanı Rum ve Er-menidir. Toprağı çok verimli ve bitektir. Ta-hıl ve baklagiller başta olmak üzere kendir, pirinç, zeytin, fındık, ceviz ve meyve ye-tiştirilir YURT 6272

Ordu’lu Rumlar (Güvemli 1918):

     Ordu’da Rumlar oldukça yoğundu. Düz-mahalle ve Taşbaşını onlar tutmuştu. Erme-niler göç ettirildiği için yoktular. Rumlar ka-sabaya canlılık veriyordu. Sanat ve ticaret onların elindeydi. Denizden taş duvarla yük-seltilmiş küçük bir düzlükte kilise ve okulları vardı Taşbaşı’nda. Bunların bir eşide Düz-mahalle’deydi. Çalışkandı Rumlar, geçimleri de iyiydi tabii BZO 44

Ordu ağzının özellikleri:

Ünlü ses değişimleri:

/a/ > /u/  mahalle > muhalle

/ı/ > /u/ altın > altun

/i/ > /ı/ hizmet > hızmet

/o/ > /u/ boynuz > buynuz

/ü/ > /ö/ gözel > güzel

Ünsüz değişimleri:

/ç/ > /c/ çember > cember

/k/ > /g/ kaya > gaya

/p/ > /b/ pekmez > bekmez

/s/ > /z/ sabah > zabah

/t/ > /d/ taş > daş YU 6324

13. yüzyıl öncesi Türk dillerinde ordu keli-mesi çıkış noktası olan “kral konutu”, zamanla “askeri kamp”  ve en sonunda “en büyük askeri ünit” anlamlarına genişlemiştir CL 203

     Bununla birlikte Ordut (Bk) köy adının deforme hali olması kuvvetle muhtemeldir. < Ordu + -(a)ti