Ölümünün 25. yılında Ekrem Orhon’u AN ( la) MAK

Rize senden Rize için elinden geleni yapmanı ister’ sözü kalplerden, kafalardan silinmeyecek Ekrem Orhon hep Gönüllerde yaşayacaktır.

Fatih Sultan Kar

8 Ağustos 1983 tarihinde sonsuza uğurladığımız Ekrem Orhon yapıtları ve kişiliği ile Rizelilerin gönlündeki yerini tüm tazeliğiyle koruyor. Kendisini saygı ile anarken son vasiyetini son vasiyetini hatırlıyoruz :  

Rize-İspir- Erzurum yolunun bir an önce tamamlayın ve  son sözüm olarak bu dileğimi sayın genel müdüre iletin

Ağustos 1983 tarihinde Karayolları genel müdürü Turan Eren ile inceleme gezisine çıkan Rize’nin unutulmaz Belediye Başkanı Ekrem Orhon  gezi sırasında Kars’ın Göle ilçesinde ani bir rahatsızlık geçirmişti. Erzurum Tıp Fakültesi Hastanesine kaldırılmadan önce Kars’ta hasta olarak bulunduğu sırada Erzurum’a geçmiş olan Karayolları genel müdürünün telefonla durumunu sorması üzerine hafif bir sesle yine de Rize-İspir- Erzurum yolunun bir an önce yapılmasını istemiş ve son sözüm olarak bu dileğimi sayın genel müdüre iletin demişti. 9 Ağustos 1983 tarihinde sabah saat 05.30’da 74 yaşında hayata gözlerini yuman Ekrem Orhon’ son nefesinde bile aklından bir an olsun Rize – İspir yolu’nu çıkarmamıştır.

 Baba Reis Derepazarı Börücek köyünde dünyaya geldi

Baba Reis sanıyla anılan Ekrem Orhon 1911 yılında Rize ilinin Derepazarı Börücek köyünde dünyaya geldi. Babası Rize tüccarlarından Ğafur Efendi’dir. Börücek köyünde çok eskiden İkizdere yöresinden gelip yerleşmişlerdi. Annesinin adı Hatice’dir. Dört erkek ve iki kız kardeşi vardır. İlk tahsilini Rize’de tamamlamış, Robert Kolejini bitirerek mühendis olan Ekrem Orhon Amerikan İllionis Üniversitesi’nden 1936 yılında inşaat yüksek mühendisi olarak mezun olmuş, 20 Temmuz 1936 yılında Türkiye’ye dönmüştür. Ekrem Orhon’un mühendis olmasında en büyük etki şu anısında yatıyordu.

Ben yol mühendisi olacağım ve fakirlik içindeki insanlara hizmet için yol yapacağım

18 yaşındayken bir sebeple İkizdere’ye gidiyor yöre halkı fakirlik içinde bulunuyordu. Çok dar, yokuş ve uçurumlu patika yolda atıyla yürüyen bir vatandaşı görüyor, kişi atının üzerinde yükü olduğu halde atının kuyruğunu eline tutarak yürüyordu. Merakına mucip olarak atın sahibine soruyor. Amca neden atın kuyruğunu tutuyorsun? At sahibi ara vermeden hemen cevaplıyor. “At benim her şeyimdir. Ya o yuvarlanırsa ben ne yaparım? Şayet o yuvarlanırsa ben de onunla birlikte yuvarlanayım diye tutuyorum. Orada büyük bir acıma hissi içinde düşünüyor ve şu kararı veriyor. Ben yol mühendisi olacağım ve bu insanlara hizmet için yol yapacağım. 

Rize’nin ölümsüz Belediye Reisi

1936-1948 yılları arasında inşaat müteahhitliği ve şantiye şeflikleri yapan Ekrem Orhon  1948-1951 yılları arasında Karayolları Genel Müdürlüğü Trabzon Yollar 10. Bölge Müdürlüğü Bakım Şefliği, Kayseri Yollar 6. Bölge Müdürlüğü ve Trabzon Yollar 10. Bölge Müdürlüğü görevlerini yürütmüş ve 1951-1956 yılları arasında serbest müteahhitlik yapmıştır. 1958-63 yılları arasında müşavir mühendislik yapan Ekrem Orhon 1963 yılında Rize Belediye Başkanlığı görevine seçilerek 1973 yılına kadar bu görevi yürütmüştür. 12 Eylül 1980 ihtilalinden sonra büyük hizmetleri yetkililerin gözünden kaçmamış ve tekrar Rize Belediye Başkanlığına getirilmiş ölümüne kadar bu görevde kalmıştır.

Ekrem Orhon hayatı boyunca Rizeli olma ve görünme özelliğini üzerinde taşımış Her haliyle bu karakterini simgelemiştir. Tahsil sonunda evlilik çemberini çevirmiş, o da herkes gibi aile reisliği görevini üstlenmiştir. Asya ve Uğur adını verdiği iki oğlu, Çayhan adını verdiği bir kızı dünyaya gelmiştir. Bu denli renkli insanın saadet dolu aile hayatında ufak da ayrılmayı ve ikinci bir evlilik yapmayı noktalayacak olan kader ve alınyazısını nasıl bilinirdi ki...

İlk karar denizi doldurmak

Ekrem Orhon 17 Kasım 1963 yılında yapılan mahalli seçimle belediye başkanlığını kazanmış ve 21 Kasım 1963 tarihinde belediye başkanlığı görevine başlamıştır. Hiçbir menfi düşünce ve dış engellemelere boyun eğmemiş kesin kararını vermiştir. En önemli ve ilk tasarısı  Rize’nin genişletilmesi olmuştur.. Göreve başladığı yılın belediye bütçesi 1.105.110 TL olup yılın bitmesine yakın olduğundan yeni bütçenin yapılması çalışmalarını başlatıyor ve yeni bütçe kabul ettirilerek 1.223.940 TL olarak bağlanıyordu.

1963 yılına kadar Rize’de bulunan belediye malı olarak 25 adet eski hal binası dükkanları, belediye sarayı ve altında 12 dükkan ve gazino, itfaiye yanındaki 11 dükkanlı blok, belediye hamamı ve bir külübüyle toplam olarak 51 işyeri hizmet yeri bulunuyordu. 1963 yılında ilk görevi sırasında belediyenin makine parkı ise bir adet aragöz, bir çöp kamyonu, bir mezbaa ve inşaat arabasıyla bir kamyondan ibaretti. Şubat 1964 dönemi belediye meclisi toplantılarında tasarladığı ve mesai arkadaşlarına geniş açıklamasını yaptığı planın gerçekleşmesi için şehir dahili sahil yolunu plana aldırtmak üzere 20 mart 1964 tarihinde Ankara’ya gidiyor gerekli müsaadeyi alarak dolgu işine hız verebilmesi için ve gerekli olan işlerin tamamlanabilmesi, hazırlıkların yapılması bakımından 1967 yılına kadar makine parkının ikmali ile bir taraftan da dolgu çalışmalarını sürdürüyordu.

 31 Ağustos 1967 tarihinde dolgu işine hız verebilmesi için araba almak üzere Murgul’a gidiyor. Her gittiği yerden temin ettiği faal, yarı faal hatta bozuk arabaları kurduğu tamirhanede çalışır duruma getiriyor ve bir taraftan da bürokratik engellerin önüne çıkaracağı pürüzlerin izalesi için çalışmalarına hız veriyordu.

23 Şubat 1967 tarihinde 36 sayılı meclis kararı ile şehir içi geçidinin yapılması konusunu görüşmek ve karayolları toplantısına katılmak üzere Rize’den ayrılıyordu. EO planlı programlı olarak hedefe ulaşmada bürokratik temasları devam ettirirken belediye hizmetlerini, şehir içi yollarını mahalle yolları elektrik ve su işlerini de takip etmekten geri kalmıyordu.  Yapmış olduğu programı, tüm 36 mahallenin yol işini elektrik durumunu ve su şebekesini tamamlıyor, şehir suyunun takviyesi için iki adet kesen kuyu açtırıyordu. İhtiyaca cevap vermeyen, en çok yağmur alan bir yöre olarak susuzluk çeken ilin su şebekesini ve kanalizasyon işini halletmek üzere gereken yetkiyi verip başlatılmalarını temin ediyordu.

Denizi kara karayı para yapıyordu

Dolgu çalışmalarıyla Rize’yi iki kat daha genişleterek elde ettiği kara üzerinde hayal ettiği geniş sokakları, denize dik ve paralel olarak apartmanları belediye bloklarını hizmet yuvalarını resmi binaları ve halkça satın alınan arsalarda işyerlerinin meskenlerin inşasına imkan sağlıyordu.

Denizden kazanılan yerlerde Birinci blok adıyla anılan işhanını yaptırıyor ve kırk işyeri elde ediyor. İkinci blok adıyla adlandırılan yerde 24 işyeri elde ediyor. Üçüncü blok adıyla anılan işhanını yaptırıyor ve 30 işyeri elde ediyor. Dördüncü blokta 24 işyeri elde ediyor. Beşinci blokta 72 işyeri elde ediyor. Mevcut Ziraat Bankası önünde yaptırdığı iş hani ile de 51 adet işyeri elde ediyor. Yeni hal binasını yaptırmak üzere 44 işyeri elde ediyor ve üzerinde yeni bir belediye sarayı yaptırılması için girişimlerini ömrünün vefa etmemesi yüzünden gerçekleştiremiyordu. Demirel apartmanı adıyla 25 dükkan, 55 dairelik binanın yapımını gerçekleştiriyor bugün de binanın adı Ekrem Orhon’un ölümüyle Ekrem Orhon apartmanı olarak adlandırılıyor. Yüzüncü yıl dükkanlarını yaptırarak 12 adet işyeri elde ediyor, balık ticaretiyle iştigal edenler için bir balıkhane yaptırıyor ve 11 işyeri elde ederek onlara tahsis ediyor. Geçici bir hal binası yaptırarak 16 dükkün elde ediyor ve iş sahiplerine veriyor. Otobüs terminal binasını başlatıyor, 21 işyeri elde ederek terminal sahiplerine ve diğer kişileri ihaleyle tahsisini sağlıyordu. EO belediye başkanlığında ilk yılı bütçesini 1.223.940 TL ile bağlarken son yıl ise 698.127.993 TL yükselmiş bulunuyordu. EO bütün bu hizmetlerin yanında deniz dolgusu ile Rize’ye 975 dekar araziyi kazandırmış ve halkın hizmetine sunmuştur. Belediye başkanlığı süresince gerek yeni ve gerekse eski olarak alıp tamir ettirdiği araçlarla Rize Belediyesine 3 dozer, 4 kepçe, 2 grayder, 4 teleiks, 4 oklit ve 3 vinç kazandırmıştır. Bunların yanında binek ve diğer hizmet arabaların varlığı ve mevcudu da onun sayesinde sağlanmıştır.

Benim tapuda kayıtlı malım yoktur

En büyük hizmetlerinden birisi de Çaykur’un bugün Rize’de olmasının tek sebebi oluşudur. Zira her tarafta arsa aranırken 50 Liraya arsanın metrekaresinin verilmesiyle ÇAYKUR’un Rize’de kurulmasını saglamış ve Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğünün ilimizde kalmasını temin etmiştir. Karadeniz sahilinde birinci sırada bulunan sahil camii denizden kazanılan  arsa üzerinde inşa edilmiştir. Caminin temel atma merasiminde töreni idare eden kişi tarafından kürsüye davet edilen ve bize bu eseri kazandıran kişi olarak tanıtılan Ekrem Orhon  aslında konuşmak niyetinde olmadığı halde kürsüye gelerek şu hitabede bulunmuştur. “Ben Ekrem Orhon. Caminin arsasını sizlere ben vermedim. Benim tapuda kayıtlı malım yoktur. Ve hiç mal sahibi değilim. Bu eseri ve yerini sizler kendinize verdiniz. Seçimlerde kaf ile kelleyi birbirinden ayırdınız ve beni seçtiniz. Beni seçmenizle bu arsa meydana geldi ve üzerinde bu eser gayretinizle yükseliyor 1

Deniz dolgusunu artırarak Rize’ye bir hava alanı kazandırmayı hedeflemişti

Ekrem Orhon’un en büyük ideallerinden birisi de Rize’nin turistik sahada gelişmesini sağlamak, açılması ileride gerçekleşecek olan Sarp kapısının hizmete girmesiyle turistlere sosyal sahada hizmetin en iyisini sunabilmek ve turistlerin Rize’de konaklamasını temin etmek, bir süre kalmalarını sağlamak bakımından coğrafi durumu çok müsait olan Rize sahil şeridinin tatlı bir meyille yükselerek şehri kucaklayan dağların ve dağ yamaçlarını teleferik tesisleriyle ziyaretçilerin hizmetine sunmaktı. Deniz dolgusunu artırarak Rize’ye bir hava alanı kazandırmaktı.

Görevi başındayken vefat etti

Karayolları genel müdürü Turan Eren ile inceleme gezisine çıkan Ekrem Orhon  gezi sırasında Kars’ın Göle ilçesinde ani bir rahatsızlık geçirmiş ve Kars hastanesine kaldırılmıştı. Erzurum Tıp Fakültesi Hastanesine kaldırılmadan önce Kars’ta hasta olarak bulunduğu sırada Erzurum’a geçmiş olan Karayolları genel müdürünün telefonla durumunu sorması üzerine hafif bir sesle yine de Rize-İspir- Erzurum yolunun bir an önce yapılmasını istemiş ve son sözüm olarak bu dileğimi sayın genel müdüre iletin demişti. Ankara’da geçmeden önce Ankara yolundan İspir’e inmesini ve yolcu incelemesini rica edin demeyi hatırından çıkarmamış ve son nefesini 9 Ağustos 1983 tarihinde sabah saat 05.30’da 74 yaşında vermiştir.

Ekrem Orhon Rize’de eserleriyle yaşatıldığı ve yaşayacağı gibi adının verildiği yerlerin varlığı ile daima anılacak nesilden nesile örnek kişiliği aktarılacaktır. Bugün de devamlı olarak onun ‘Rize senden Rize için elinden geleni yapmanı ister’ sözü kalplerden, kafalardan silinmeyecektir.

Not :

1. Bu makalenin yazımında bize ana rehber olan “ Ekrem Orhon” isimli kitabın yazarı Azmi Kandemir’e teşekkürler…
2. İlimiz tarihi büyük önem arz eden ve ömrünü Rize’ye adayan Ekrem Orhon İçin sağlıklı  verilere dayanılarak bir belgesel hazırlanmalı, yarınlara taşınmalıdır. Bu anlamda babası gibi Rize sevdalısı kızı Çayhan Hanım büyük katkı sağlayacak alt yapıya sahiptir.