bakir parasi,
Bakır para
is. Hammaddesi bakır olan bozuk para.
“Gidiyikan
yaylaya/ Buldum bakır parası/ Uşak gelma peşume/ Yersun pıçak
yarası” (Duman, 1989a: 216), “Malpet’un yalisina/ Vardur
bakır parasi/ Hemdiye yureklerum/ Doldu kurşun yarası” (Rize
Merkez).
Tarihçe:
12. yüzyıl Anadolu’sunda, Selçuklu Devleti, İslam altın dinarı
ve gümüş dirhem, İlhanlı Devleti de altın ve gümüş para darp
ederken, Bizans İmparatorluğu zamanının en güçlü parası olan
4.54 gr ağırlığın-daki altın para monometalizminden
vazgeç-memiştir. 14. yüzyıl ve 15. yüzyılın ilk yarısına
gelindiğinde ise dağılma sürecine girmiş bulunan Bizans, altın
parasını yeni çağın başına doğru 3.559 gramlık Venedik
Dukası'nın üçte birine kadar düşürmek zorunda kalmıştır.
Osmanlı gümüş sikkesi olan akçe, adını darpedildiği gümüş
madeninin beyazlığın-dan alır. 14. yüzyılın başında Trabzon
Dev-letinin ve Kıbrıs'ta Lusignan Hanedanı'nın aspron adında
ufak gümüş sikkeleri bulun-maktadır.
İslam geleneğinde altın sikkelere dinar, gümüş sikkelere
dirhem denilmekte oldu-ğundan, dirhemden daha hafif olan akçe
i-çin bu isimler kullanılmamıştır. İlk akçe Or-han
Bey tarafından basılmıştır (MS 1327).
Akçenin ağırlığı hakkında fikir edinebile-ceğimiz yazılı
kaynaklarda II. Murat devrin-de (MS 1431) yüz dirhem gümüşten
260 akçe basıldığını göstermektedir (1460'ta 330 akçe, 1480’de
400; 1491'de 420; 1570'de 450 ve 1584-86'da 800; 1600'de 950 ve
1618, 1624 ve 1640'ta 1000 akçe kesiliyordu).
Bursa kadı sicillerine göre Fatih Sultan Mehmet devrinde,
adları pul, fels veya man-gır olarak geçen, iki çeşit bakır para
bulun-duğunu göstermektedir: Biri bir dirhem a-ğırlığında sekizi
bir akçe olanlar ile, üçü bir dirhem ağırlığında 24’ü bir akçe
değerinde olanlar. Bakır para bastırmayan Orhan Bey’e karşılık
kataloglarda en eski para I. Murat devrine aittir. Cumhuriyet
döneminde teda-vüle çıkan bakır alaşımlı paralar şunlardır:
10 para (1940-1950: 2 gr)
½
kuruş (1947- 1955: 1.70 gr)
1
kuruş (1935-1950: 2.50gr)
1
kuruş (1947-1965: 2.25gr)
1
kuruş (1961-1965: 1gr)
1
kuruş (1963-1969: 1gr)
1
kuruş 1969-1976: 1gr)
100 para (1924-1939: 2 gr)
2
½ kuruş (1948-1965: 3.15 gr)
5
kuruş (1924-1939: 4 gr)
5
kuruş (1935-1952: 4 gr)
5
kuruş (1970-1976: 2 gr)
10 kuruş (1920-1938: 7.50 gr)
10 kuruş (1935-1951: 6 gr)
10 kuruş (1949-1968: 2.50 gr)
10 kuruş (1958-1969: 4 gr)
10 kuruş (1969-1976: 3.5 gr)
25 kuruş (1944-1949: 4.50 gr)
1
lira (1957-1965: 7.50 gr)
20 lira (1984-1990: 7 gr)
50 lira (1984-1990: 9 gr)
Kaynak:
Özhan Öztürk.
Karadeniz Ansiklopedik
Sözlük. Heyamola yayıncılık, İstanbul. 2005. ISBN:
975-6121-00-9.
| 
