Arhavide Evlilikle İlgili Örf ve Adetler

Yazar Kemal Özbıyık   

Arhavi’de eski dönemlerde evlilikler genelde görücü usulü yapılırdı. Evlenme çağına gelmiş olan kız ve erkek çocukları için uygun eş aranırdı. Askerliğini yapmış, işi belli olan erkek için annesi, yengesi, ablası vb. yani yakın akraba bayanları kız araştırmaya başlardı. Aynı köy veya mahallede olan bekar gençler zaten birbirlerini tanırlardı. Erkek yakını olan bayanlar çevrelerinde uygun birini bulduklarında ailesine söylemeden önce kızla görüşüp kızın başka birine ilgi duyup duymadığını ve erkek için ne düşündüğünü öğrenirlerdi. Kızın görüşünün olumlu olacağı anlaşıldıktan sonra erkeğe kız hakkında ne düşündüğü sorulur ve erkeğin de olumlu bakması halinde bu evliliğin gerçekleşmesi için çalışmalara başlanırdı.
Öncelikle kız annesine yakın bir bayan aracı olur ve erkeğin özelliklerini öne çıkararak niyet belirtirdi. Kız annesi bu niyet için eşine danışır ve onun görüşünü alırdı. Kız babasının da olumlu bakması durumunda anne erkek tarafını bir gün çay veya yemeğe çağırırdı. Bu davet kızın verileceği anlamını taşımazdı. Ancak Erkek tarafı kız tarafına düşüncelerini açar ve bir cevap beklediklerini dile getirirdi. Bu ön görüşmede erkeğin işi, geliri, evlenince nasıl ve hangi evde yaşayacağı gibi konular açıklığa kavuşturulurdu.

KIZ İSTEME ve SÖZ KESME
Kız tarafı daha sonra kendi aralarında aile büyükleri ile görüşür ve olumlu görüş çıkması halinde erkek tarafına buyurun haberi gönderilir. Erkek tarafı yakın akrabaları ile birlikte kız evine gider ve kız resmen istenir.

Çok nadir olarak kız verildiğinde kızın nüfus cüzdanının da verildiği olur. Ancak cüzdanın alınması resmen söz kesildiği anlamını taşıyacağı için mutlaka ağırlığı olan bir takı yapılması gereklidir. (Burada kızın nüfus cüzdanının verilme amacı nikah işlerine başlanması içindir.) Bazı durumlarda gençlerin sözlerinin kesildiğini kamuoyuna açıklamak amacı ile (çok kısa zaman sonra ) aileler arasında söz kesme merasimi de yapılır. Söz kesme merasiminde erkek bulunmaz ve kıza söz yüzüğü takılır. Ailelerin bayanları nişan öncesi hazırlıkları yaparlar.

NİŞAN (SİCAŞİ Ç’ANDA)
Nişan kız evi tarafından yapılır. Genellikle evin avlusu bu iş için kullanılır. Komşularla sıkı bir yardımlaşma sonrasında kız evi bir bayram yerine dönüştürülür. Genellikle sulu yemeklerden kaçınılır. Nişana gelen kız tarafı davetlileri tepsilerle laz böreği ve laz baklavası getirirler. Tepsinin kenarına yakınlık derecelerine göre beyaz ipek mendil ve kavrulmuş fındık konulması adettendir.

Erkek tarafı davetlileri erkek evinde toplanır ve kız evine birlikte gidilir. Geline alınan bütün ağırlıklar (eşya dahil) bir valizde toplanır ve heyet olarak kız evine gidilir. Nişanda erkek tarafı davetlileri misafir kabul edilir. Kız evine belli bir mesafe kalınca kız tarafı kafileyi karşılar. Kız evine varılınca valiz kız tarafına teslim edilir. Valizdeki kıyafeti gelin giyer. Bu arada eğlence başlamıştır. Daha sonra sıra yemeğe gelir. Yemekte öncelik erkek tarafındadır. Gençler için bir sofra, yaşlılar için bir sofra kurulur. Her sofrada bir sofra başı seçilir. Önce yaşlılar sofrasının sofra başı, kız tarafından bir şeyler ister (baklava,börek ve tavuk dolma vb.) pazarlık sonrasında sıra gençler sofrasına gelir. Burada da sofra başı istekte bulunur. Dana ister, kız tarafı kabul etmez. istek mali değeri azaltılarak devam eder. Baklavalar börekler, pilavlar, et yemekleri gelir. Sıkı bir pazarlıktan sonra canlı bir horoz veya tavukta anlaşılır. Pazarlık sırasında herkes önüne konmuş bulunan tabakları ters çevirmiştir. Pazarlık uzadıkça arada kaşıklarla tabaklara vurularak anlaşmanın yapılamadığı diğer davetlilere duyurulur. Pazarlık tamamlanınca herkes tabağını düzeltir ve yemek faslı başlamış olur. Yemek faslından sonra baş köşeye gelin getirilip oturtulur. Yanına da tatlıların yanında gelen mendil şekerleme ve fındık toplanmış olarak konulur. Gelinin annesi bunları alır ve horon oynayan davetlilere verir. Burada öncelik komut verenler ve damadın arkadaşlarındadır.

Nişan gece geç saatlere kadar devam eder ve çeşitli eğlenceler nişana neşe katar. Nişandan sonra bile gelin erkek evine gidemez. Gelinin Erkek evine gidebilmesi için yol açma (Gzaş gek’idu) töreninin yapılması gereklidir.

YOL AÇMA (GZAŞ GEK’İDU)
Nişandan sonra en kısa zamanda yol açma töreni yapılır. Bu törende erkek evi ev sahibidir ve nişandaki roller değişmiştir. sayı olarak nişan kadar kalabalık olunmasa da neredeyse ona yakın davetli vardır. Erkek evi yemekleri hazırlar. Baklava börek konusunda davetliler de katkı yaparlar. Kız evinin davetlileri kız evinde toplanırlar. Erkek evinden kızlı erkekli bir gurup kız evine gider ve kızın arkadaşları arasındaki gelini almak isterler, ancak kız tarafı gelini ortaya alır ve onu erkek tarafına göstermemeye çalışır. Erkek evine yaklaşınca yolda durulur ve pazarlık başlar. Kızın arkadaşları burada erkek tarafından taleplerde bulunurlar. Ancak bu talepler can yakıcı olmamak zorundadır. Bu pazarlık faslı da bitince eve girilir. Evde damadın bulunduğu odaya gelin yanındaki yakın arkadaşları ile girer. Damadın yanında da kendi samimi arkadaşları vardır. Evlenecek çift ilk defa bu şekilde bir araya gelmiş olurlar. Yakın arkadaşlar odanın bir ucunda kendi aralarında konuşurken nişanlılar da kendi aralarında konuşurlar. Bu konuşma süresi çok uzun tutulmaz. Zira herkes onları beklemektedir. Yemek faslında bu kez öncelik kız tarafındadır. Kız tarafı gelirken yanlarında mendil, şekerleme ve fındık da getirmiştir. Yemek faslından sonra oyun faslı başlar. Oyun sırasında damat horona çağırılır. Damadın yakın arkadaşları damadı muzip şakalardan korumak zorundadır. Damada herhangi bir olumsuzluk yaşatılırsa bunun ayıbı damadın yakın arkadaşlarına kesilir.

Burada kız tarafından biri komut vermeyi üstlenir ve ilk defa damat bağlama adı ile oynanan oyun burada uygulanır. Bu oyun laz ilçeleri içinde sadece Arhavi’de bulunmaktadır. Damadı koruyan arkadaşları oyun sırasında bile onun yanında olup horon içi veya dışından gelecek muziplikleri önlemek zorundadır. Bu tören bittikten sonra genellikle kız evine de birlikte gidilir ve orada da kısa süreli de olsa oyun oynanır.

Bu fasıldan sonra artık kız ve erkek her iki eve rahatça girip çıkarlar. Kızın sorumluluğu daha da artar. Zira tarla ve ev işlerinde kaynanasına da destek olmak zorundadır. Bayram hazırlıklarında kendi evi yanında gelin gideceği ev için de tatlı hazırlar.

DÜĞÜN
Arhavi’de düğün erkek evinde (erkek evi tarafından) yapılır. Belirlenmiş olan düğün tarihinde düğünün yapılacağı ev ve evin avlusu düğün için hazırlanır. Yemekler hazırlanır. Erkek tarafı yakın akraba ve damadın yakın arkadaşlarından oluşan bir heyet kız evine gider. Kız o ana kadar kendisi tarafından kullanılan odada hazır beklemektedir. Burada gelin hemen evden çıkmaz. Erkek tarafı gelini almaya geldiklerini ve düğün evinin hazır olduğunu davetlilerin de gelini beklediklerini söyler ve gelini bir an önce almak isterler. Gelin evden çıkacağı zaman varsa erkek kardeşi yoksa bir yakını evin kapısına konan çeyiz sandığı üstüne oturur. Burada damat kardeş payı tabir edilen bir bahşiş vermek zorundadır. Alınan bu bahşiş yeni evlilere hediye olarak geri döner. Bu merasimden sonra kız tarafının da katılımı ile kalabalık bir gelin alayı halinde erkek evine (düğün ev dışında bir yerde ise oraya) gidilir. Yolda yol kesimi adeti de vardır.Yol kesen kişilere küçük de olsa hediye veya para verilir. Düğün yerine varmadan erkek evi gelin alayını karşılar gelinle beraber gelen davetlilere yer gösterilir ve düğün başlar.Eğlence ve yemek faslı nişan töreni gibidir.

EKLER
Evlenme geleneğine dahil olan bir adet gereği, gelin ve damat düğünün yapıldığı gün de sayılarak üçüncü gün çok yakın akrabalar eşliğinde gündüzden kız evine gider. Büyüklerin elleri öpülür. Akşama kadar kalınır akşam yemeği yenir ve geri dönülür. Bu gelenek de tamamlanınca evlilik ile ilgili adetler tamamlanmış olur.

Söz kesiminden itibaren uygulanmakta olan bir geleneğimize göre erkek tarafı geline, kız tarafı da damada gelinlik ve damatlık yaptırır. Bu adete göre gelin erkek tarafı izin vermeden konuşamaz, istekte bulunamaz, yüzünü yazma ile kapatır ve ayakta durur. Gelinlik yaptığı kişiler izin vermediği sürece bu geleneğe uymak zorundadır. Bu gelenek kapsamında senelerce gelinlik yapan bayanlar vardır. Aynı şekilde damat için de gelin tarafına damatlık yapılma geleneği vardır. Damat eşinin yakınlarının bulunduğu ortamda konuşamaz. Oturamaz, izin verilmeden hiçbir yere gidemez. Bu gelenek saygı ifadesi olarak uygulanmaktadır.

Arhavi’de bazı kaynaklarda var olmasına rağmen kına gecesi yoktur. bunun yerine sayılabilecek bir geleneğe göre söz kesiminden sonra kız, yakın arkadaşları ile akraba bayanlarının katıldığı bir küçük eğlence yapar. Bu gelenek tamamen unutulmuş olan geleneklerimizden biridir.


Kemal Özbıyık / ŞUBAT 2007 ANKARA