YEREL DİL

barenim, paronim, lagop, lakaplar, takma isimler

 is. Takma isim, lakap MS 52, DS 530 (Trabzon)

     Geçmişte köy içinde kullanılan isim sayısı sınırlı olduğundan, aynı adı taşıyan bir kaç kişi ayırıcı özelliklerine göre lakap takılarak adlandırılırdı. Kadınlar, genellikle eşlerinin, çocuklar ebeveynlerinin isimleriyle ilişkilen-dirilirlerdi:

Esmerun Fatma, Topal’ın Mehveş gibi.

     Bunun yanısıra kişilerin meslekleri, fizik-sel kusurları, alışkanlıkları da takma isimleri-ne yansımaktaydı.

Ordu, Akkuş ilçesi, Çukurköyden lakaplar:

Kel Ali, Kedi Ömer, Pinal Tasimi, İcik Ali, Aloo, Mirt Hüseyin, Kedi Bayram, Bedel, Gi-rebi, Kuşkafalı, Sivrikafalı, Kara Salih, Ga-dulu, Ganilü, Dündülü, Delo, Tavuk Hatça, Kerim Kızı, Baba Yusuh, Kerto, Dalike, Tıkıç Kızı, Mirülü, Tokur, Godaş, Cinaz, Çapallu, Onbaşı, Acar, Kelek Hasan, Cıdda, Pitigil, Torungil, Kelük Haydar, Kepi, Yımbıl, Hındık Ali, Dandal, Memülü, Çolakgil, Zımba, Körü-sünlü, Gücük, Hındılı, Bükrü, Leyli, Timini, Eğri boyun, Zevle boyunlu, Sulu ağız, Yala-ma, Buruk, Kazma burunlu

Sürmene Maċuka Köyünden seçme lakap-lar:

·       Bedavra’nın Ali Osman: annesinin lakabı bedavra idi

·       Langur Hüseyin: ince uzun bo-yundan dolayı, bk. langur

·       ḳazḳalak Mehmet

·       karakoncoloz Enver; Kilis’te askerliği sırasında fazlaca nöbet tutturulduğundan güneşten iyice yanıp esmerleşmişti, köye kapkara gelince bu lakap takıldı

·       dandilik: köyün ebesiyedi, para işle-rine pek aklı ermezdi

·       salaḫana: boşta gezenler için kulla-nılırdı  

Çayeli Leroz köyünden lakaplar:

·       Çelefudi Mustafa: zayıflığından do-layı kıymık anlamındaki çelefudi

·       Muh'un kizi: kısa boylu olduğu için muh(çivi) lakabı yakıştıştırılan birinin kızı

·       Sapgerdan'un Ahmet: uzun boylu dolayısıyla uzun boyunlu olduğu için takılmış

·       Husika'nun İdris: Hüseyin’in (Bk) ka küçültme eki kullanılmış formu

·       Çiçili Ziya: solucan gibi zayıfmış ve sallanarak yürürmüş.

Sürmene Aso (Aksu) köyünden seçme la-kaplar (Kaynak: Neşat Dilaver, 1950’li yıl-lar):

·       Buruşuk Ali (Köy bakkalı)

·       Vadavat Apti (Köyün demircisi)

·       Bolşevik Mehmet (Köyün dülgeri ve kemençecisi)

·       Bardi Muhammet (Köyün saat ta-mircisi)

·       Sarı Dursun (Köyün güreşçisi)

·       Mercan Ağa (Köyün kabadayısı), Mamiş Ağa (Köyün çalışmadan geçineni)

·       Dardağan Dursun (Köyün katırcısı, pasaklılığından dolayı bu lakap yakıştırılmış)

·       Lanet Apti (Köyün istenmeyen ada-mı)

·       Şeytan Hoca (Köyün meyva hırsızı)

·       Cin Ali (Köyün çok bilmişi)

·       Koto’nun Ali

·       Kramo Sefer

·       Meşeko

·       Camgöz

Sürmene Oḫşoḫo köyünden (Ana dili Rum-ca) seçme lakaplar:

·       ghurni kifalo: peynir kübü kafalı, koca kafalı

·       pseftiko: yalancı, hilebaz kişiler için kullanılır

·       kondo pachos: kısa boylu şişman insanlar için kullanılır

·       makro mes: uzun belli, çoğunluk-lara hayvanlar için kullanılır

·       krifo plastiko: sinsi, hayvanlar için de kullanılır;

·       kakameş: kambur, yürüyen insanlar için kullanlır;

·       palosaç: şişman kişiler için kullanılır; ğlebadheyas: çok ince, kabuk gibi

·       ğrintzilar, stomadar: büyük ağızlı anlamındaki deyimler

·       ḫoboroz: dağınık, pasaklı kişiler için

·       fitikoz: güzel giyimli, daha çok kısa boylu kişiler için;

·       yirevos: üstü başı dökülen, dilenci gibi giyinen kişiler için

·       maisa: büyüyle uğraşan, kötülük yapmaya meraklı kişiler

·       kodora: boş gezen, amaçsız ortalar-da dolaşan;

·       kosbodinos: yakışıklı, güzel.

Çaykara Alithinos köyünden (Ana dili Rum-ca) seçme lakaplar: Çetul, Çetuliga, Tsakli, Çakuçego, Ğalatitsa, Bembeş, Gapça Ah-met, Gapçiga, Şenuga, Temeliga, Kurşume-go, Şada, Sivrego, Çiviga, Duraniga, Garfi, Garfiga, Maşa

Gürcü köylerinden lakaplar (laghapebi):

·       çiriḫta Kamil: yağda kızarmış şekilsiz hamur parçası olan çirihtaya ben-zetilmiş

·       goci Nuri: domuz yavrusu, ama da-ha çok yaramaz çocuklar için kullanılır

·       kalaçuna Ramiz: sığır sağan kadın anlamında olup, kadın işi yapan erkeklere takılır

·       godritsa Lela: godritsa, sırt sepeti, Lela ise Leyla’nın kısa formu

·       bucgiani Ayşe: dikenli Ayşe

·       kruxi Patkume: inatçılığından müte-vellit kruxi (kuluçka) ve Fadime’nin Gürcü ağzındaki formu

·       kori Pazli: atmaca Fazlı

·       guda sulomani: şişmanlığından do-layı, tulum Süleyman

·       kitri becgi yusup; salatalıkların tırmanması için bahçeye dikilen kısa çubuk-lara becgi denilir, kısa boylu Yusuf anlamın-da

·       potsḫi Bekir: tırmık Bekir

·       tuntulis Patsia: Tuntul’un kızı anla-mında

·       pacai Mero: küçük Meryem

·       xoziki dede: dikenli bir otla özdeş-leştirilen bir dede

·       çenga omar: uzun çeneli Ömer

·       gideli Ame: gideli uzunca bir sırığın ucuna küçük bir örgü sepet bağlanmış ve ağaçtan meyva topalamaya yarayan bir araçtır, Ame ise Ahmet

·       Ḉani Mamuka: Gürcüler Lazlar’a ḉan adı veriler, Mamuka ise Mahmut

·       şaşortkali nariye: yaylacılıkla uğra-şan kadın Naciye

·       takvetsi kazim: takoz Kazım

·       ḫasḫari Murto: fasülye sırığı Murta-za.

Trabzon Merkez ilçe, Arafilboy’dan lakaplar (Derleme: Kadir Köz):

Gundul İbrahim, Hamal Hasan, Halt Celal, Köpek Adnan, Mınçıka Aydın, Zagor Murat, Burun Ayhan, Ayı Yılmaz, Galeli Çakır, Gugudali Ali, Kör Bülent, Fındık Mustafa, Albay Cengiz, Dümbüllü İsmail, Deli Zehra, Sallanbaş Emine, Guri Fadime, Pala Yusuf, İnce Metin, Şınıkli Ahmet, Çatlak Hasan, Kareteci Halit, Teyyare Özcan, Alim Fikret, Dede Levent, Maymun Murat, Kaluk Ahmet, İsyankar Çağlar, Çolak İdris, Asker Yaşar, Kıytık Cemil, Pepe Mehmet, Koto Yüksel, Komünist Bulut, Altıminare Mustafa, Kahrel Seher, Kedi İbrahim, Guşçi Yılmaz, Hosa Derviş, Çekirge Mehmet, Piç Hasan, Koklez Aydın, Deli Bekir, Uzun Hikmet, Pislik Batari, Çingene Necdet, Karasinek Salim, Duman Kaya, Marmara Hasan, Aga Musti, Garip Aga, Tilki Yusuf, Kürt Ali, Antepli İsmail, Ci-va Ayhan, Kel Yaşar, Mariya Hasan, Par-maksız Bayram, Kertuk Halil, Haşhaş Hüseyin, Bunama Adem

Doğu Hemşin köylerinden (Ana dili Hem-şince [Homşetsi] seçme lakaplar

·       Erkek lakapları: Boko, Budig, Çita, Corcel, Çute, Çuti, Değele, Didom, Dongo, Feremuz, Cibo, Kisti, Koşele, Koşi, Kosigin, Mapu, Mati, Maxas, Mufik, Muti, Papulik, Pepe, Pilo, Pirtod, Piti, Plis, Risman, Suat, Temal (< Temel), Tilist, Uguli, Fli

·       Kadın lakapları: Açige, Adiye, Budi-ge, Cencele, Dukşi, Fadi, Gabcax, Gunti, Hemzet, Kence, Mence, Menci, Men-tuxe, Pompuş, Pulli, Tuxe, Xavi, Xavula, A-meli, Mufide, Çiçili (Vaux, 1996a: 15)

< Antik Yunanca paronimion (παρωνύμιον το) “lakap” CT 100

Doğu Karadeniz’de özellikle yaşlılar arasında rastlanılan iki isimliliğin lakaplar ve göbek adlarıyla karıştırılmaması gereken üçüncü bir sebebi daha bulunmaktadır:

     Cumhuriyetin ilk yıllarında doğan çocuk-ları nüfusa kaydetmek için bir miktar para istendiğinden, fakir olan aileler çocuklarını nüfusa kaydetme işini yıllarca geciktirirlerdi. Devlet bu soruna çare bulmak için para cezalarına af çıkarınca, köy muhtarları ilçe merkezlerine kayıt işini gerçekleştirmek amacıyla gider, çoğunlukla çocuk isimlerini aklında tutamadığından, çocukların isim ve yaşlarını kafasına göre yazdırırdı. Bu se-bepten dolayı bugün ortayaş ve üstündeki pek çok kişi köy içinde nüfus kağıdında yazı-landan farklı bir isimle çağrılmakta olup, gerçek yaşları da, resmi kayıtlardan bir kaç yıl daha fazladır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Heyamola yayıncılık, İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9.