Trabzon tarihi

Osmanlı imparatorluğu dönemi

Şehir, Osmanlı döneminde de Romalılar’ın yaptığı gibi İran ve Kafkasya seferle-rinde üs olarak kullanılmıştır. 1578 İran se-ferinde Trabzon Osmanlı ordusunun yiyecek ve donanımın idare ve sevk edildiği bir mer-kez konumundadır. Lala Mustafa Paşa ko-mutasındaki 200.000 kişilik ordu kara yo-luyla yola çıkarken gerekli savaş malzemesi ve yiyecek stoğu deniz yoluyla Trabzon’a gönderilmiştir MG 51.

1461 fethinden sonra sancak merkezi statüsünde olan Trabzon, 1582 yılında III. Murat döneminde Batum sancağı ile birleşt-irilerek Trabzon/Batum eyaletinin merkezi haline getirilmiştir.

Midilli ve Yavuz adı verilerek Türk bayra-ğı çekilen iki Alman gemisinin Sivastopol li-manlarını topa tutması üzerine I. Dünya Savaşı’na girilince, Rus donanması 17 gemi ile Trabzon’u bombardıman etmiş, Kemer-kaya ve Meydan mahallelerinde yıkılan evler ol-muştur TYT 4.

1. Dünya Savaşı sırasında 1916-18 yılları arasında Rus işgaline uğrayan şehir, 1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devle-tinde 61. il merkezi olarak yerini almıştır.

10 Temmuz 1919 günü öğleye doğru, savaş zamanında Ruslar’ın Boztepe’ye depo-ladıkları cephanelik infilak etmiş, çok sayıda ev yıkılmış, yüzden fazla insan ölmüş, şehir-de tek bir evin camı sağlam kalmamış, ha-vadan günlerce toz yağmıştır.

Doğu Anadolu’nun ticaret yollarının de-nize açıldığı kapı olan Trabzon, aynı zaman-da Orta Asya ile Avrupa ticaret yolları üze-rinde önemli bir liman olma özelliğine sahip olup özellikle 13. yüzyıl sonrasında gittikçe artan bir grafikle başta Tebriz olmak üzere batı İran ticaretinin en önemli liman şehri olma özelliğini de kazanmıştır.

Trabzon, 1900 yılında Güney İran’da yeralan Kurum şehri limanının gelişmesi ve Cumhuriyet döneminde Ankara - Erzurum tren yolunun inşaası ile ticari önemini yitir-miştir.

Nüfus: Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre (2000) Trabzon nüfus itibariyle, 81 il içinde toplam 19'ncu, il merkez nüfusu itibariyle 25'inci, Karadeniz Bölgesi içinde yer alan 14 il arasında ise Samsun'dan sonra 2'inci sıra-dadır.

6 yaş üzerindeki nüfusun (874.962), 439.142 kadından 356.316'sı (% 81,13), 435.820 erkekten de 417.933'ü (% 95, 88) okuma yazma bilmektedir:

Okuma yazma bilenler 774.249 (% 88,49) okuma yazma bilmeyenler 100.702 (% 11,51);

2000 979.081 (merkez 283.233, köy 68.284)

1997 858.687

1990 795.849

1985 786.194

1980 731.045

1975 719.008

1970 659.120

1965 595.782

1960 532.999

1955 462.249

1950 420.279

1945 395.733

1940 390.733

1935 360.679

1927 290.303

1871 Trabzon sancağı 63.653 hane, 223.983 kişi (İslam 189.506; Rum 25.862; Ermeni 8.001)

1903 Trabzon Vilayet Salnamesi’nde, Trabzon Vilayeti’ndeki kadın erkek ve etnik, dinsel nüfus dağılımı şöyledir.

Müslüman 972.981 (489.890 erkek, 483.091 kadın)

Rum Ortodoks 185.784 (93.871 erkek, 91.913 kadın)

Ermeni Gregoryen 50.233 (25.444 erkek, 24.789 kadın)

Ermeni Katolik 1.506 (755 erkek, 751 kadın)

Ermeni Protestan 1.140 (575 erkek, 565 kadın)

Toplam 1.211.644 (610.535 erkek, 601.109 kadın)

Bıjışkyan notlarında (1817), Trabzon mahalleleri ve nüfusu hakkında ayrıntılı bilgi vermiştir:

“Trabzon’un varoşları, Hisar da dahil olmak üzere, birbirine bitişik 30 mahalleye ayrılmıştır. Boztepe, Kuleboyu, Yenicuma ve Tekke mahalleleri yüksek mevkide olup gü-zel manzaralı ve bahçelerle süslü yerlerdir.

Trabzon nüfusu, Türk, Ermeni ve Rum olmak üzere 33.000’dir. Şehirde ev sayısı, 3.000’i Türkler’e, 1.000’i Rumlar’a, 588’i Ermeniler’e, 140’ı Katolik ve 9’u Protestan Ermeniler’e, bir kısmı da yabancılara ait olmak üzere 5.000 kadardır. Yabancılar umumiyetle Avrupalı ve İran’lı tacirlerdir. Bundan başka Rus, Yunan, İran, İngiliz, Avusturya, Fransız, Belçika ve Prusya kon-soloshaneleri mevcuttur...

Şehrin güneyinde ve batı taraftaki Türk mahallelerindeki evler ise,kır evleri gibi geniş ve güzel bahçelerin içinde dağılmış bir haldedir. Sokaklar dar ve dolambaçlıdır, fa-kat fırsat düştükçe genişletmekten geri ka-lınmıyor. Hisar’ın içinde, hepsi de Türklere ait 1000 hane vardır. Hisar’ın batısındaki varoş mahalleleri Türklerle meskundur ve yalnız Stoğa ve Faros denilen sahil mahal-lelerinde 200 kadar Rum evi bulunur. Hisar’ın güneyinde İmaret ile Kuleboyu ma-halleleri ve Yeni Cuma’nıngüney kısmı; doğu surunun bitişiğindeki Dere; Dabahane; Hacıkasım, Tekke ve Boztepe mahalleleri ta-mamiyle Türk mahalleleridir.

Rum mahalleleri Çömlekçi, Katina, Frenk, Tuzluçeşme, Taşlık ve Kemerkaya adlarını taşır. Güneye düşen Aya Filibo ma-hallesi ve Boztepe’nin doğu kısmı, Zeytinlik ve Cedidiye mahalleleri sakinleri Türk ve Er-meni karışıktır. Sahilde, güney tarafına dü-şen Meydan, İskenderpaşa, Berberoğlu, Ay-vasil mahalleleri ile Hacıkasım ve Yenicuma mahallelerinde Ermeni, katolik, Rum ve az sayıda Türk oturur” PMN 135.
 

Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük.İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9.

*Yazarın izniyle Kısaltılarak aktarılmıştır. Tüm yasal hakları saklıdır ve kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.