MAÇKA

Maçḳa, Maçuka, Mazuka coğ. Trabzon iline bağlı, merkez ilçenin güney batısında Meryem ana ve Hamsiköy derelerinin birleştiği noktada kurulmuş ilçe merkezi adı (Lat (DMS) 40° 49' 7N Long (DMS) 39° 36' 49E Altitude (meters) 822  m)

Osmanlı döneminde ilçe merkezi Cevizlik olarak da anılmaktaydı.

Terminoloji: Maç΄ka BR 63/ 18; Maşka “da o uşaGlari Gitiler maşka de[r]ler oa Gitiler oreya” BR 35/ 8 (Sürmene Holomezire); maçkä BR 82/8 (Maçka Yazılıtaş)

Nüfus:

(2000) 42.557 (şehir 11.060, köyler 31.479)

(1997)  41.439

(1990)  42.324.

1871 Trabzon Sancağı’na bağlı Maçka Nahi-yesi’nin nüfusu 11. 613 (İslam 6.649, Rum 4.472, Ermeni 492)

Rum kaynaklarına göre 1912 yılında Maçuka kazasında yaşıyan 17.720 kişiden 13.437’si (%75,8) Rumdu.

Belediyeler

1. Esiroğlu

Mahalleleri: Bahçekaya, Duralı, Esiroğlu, Işıklar, Kırankaş, Kumrulu, Öğütlü,  Sakızlı

2000    10.373

1997     7.512

1990     7.319

2. Maçka

Mahalleleri: Güney mahallesi, Konak mahal-lesi,  Yeşilyurt mahallesi

2000    11.060

1997    13.875

1990     7.673

1985     4.614

1980     3.989

1975     3.076

1970     2.311

1965     1.874

1960     1.450

3. Şahinkaya  (kuruluş 1992)

Mahalleleri: Arıkaya mahallesi, Cinali mahal-lesi, Işıklar mahallesi, Konaklar mahallesi, Taşalan mahallesi, Yemişli mahallesi

2000    4.436

1997    2.710

1990    2.262

Maçka ilçesi Köyleri (57)

Tarihçe: Antik çağda Maçka civarında, Drill adı verilen bir halkın varlığını, Ksenophon (MÖ 400) Anabasis adlı eserinde bildirmek-te, Arrianos ise  Drillerin, Sannilerin atası ol-duğunu iddia etmektedir. 

     Tarihi metinlerde sıkça geçen Sanni ise Çani, Lazi, Çen, Tzan olarak bahsi geçen Kolh kabilelerinden birisidir.

     Prokopius, Maçka bölgesinin MS 6. yüz-yılda putperest olduğunu ve ancak İmpara-tor Justinianus’un Tçaniler üzerine askeri harekat düzenlemesinden sonra, Roma ege-menliğini kabul ettiğini yazmaktadır.

     Şakir Şevket, Trabzon tarihi adlı ese-rinde Trabzon-Erzurum yolu üzerinde bul-unan bir kasaba olan Maçka’nın halkının rençberlik, Trabzon ve Rusya’da taşçılık, İs-tanbul’da kazancılık ve yorgancılık yaptığını kaydetmiştir MG 138.

     1486 tarihli Osmanlı Tahrir Defteri’nde 49 köy ve 4 mezradan oluştuğu kayıtlıdır HB 184.

     Maçka, antik çağdan itibaren Tahran – Tebriz - Erzurum - Trabzon ticaret yolunun üzerinde konumlanmış adeta Trabzon’un güney kapısı vazifesi gören önemli ve stra-tejik bir mevki olmuştur.

     Trabzon’un diğer ilçelerinden farklı ola-rak Hristiyan oranının dikkat çekici fazlalığı-nın bir kaç nedeni vardır:

     1. Bölgede bulunan manastırların sayıca fazlalığı (Sümela Meryem Ana, Vazelon Ayos İoannes, Peristera [Kuştul] Ayos Georgios)

     2.  Manastırların etrafında yaşıyan köy-lülerin, Bizans ve Trabzon İmparatorluğu döneminde, kiliseye bağımlı Toprak köleleri olmaları dolayısıyla manastıra ait toprakları işleyerek geçimlerini sağlaması dahası bu ilişkinin Osmanlı döneminde de değişmeme-si. Tanzimat fermanından sonra bile  köylü-ler yarıcılıkla geçimlerini sağlamaktaydı. Yani elde ettiği ürünün yarısını manastıra vermek zorundaydı. Bu konumda birisinin, yani işvereni kilise olan köylülerin din değiş-tirmesi kolay değildi. Gizli Hristiyanlık (Bk) hadisesinin etkenlerinden birisi de bu ilişki olup, köylülerin görünüşte Müslümanken, Hristiyan öğretisinden sapmamalarını bu manastırlar sağlamış olmalıdır.

     Etimolojisi net olmayan kelimenin, yerli Tzan veya Yunan orijinli olup olmadığı konusunda fikir birliği olmadığı gibi bugüne değin ciddi bir teori de ileri sürülmemiştir.

     İ. Z. Eyüboğlu, kaynak vermeden keli-menin Kafkas orijinli olduğunu, yerli Hris-tiyanların ağzında değiştirildiğini iddia etmiştir. Sözcüğün anlamını “iki dağ arasın-da düz yer, oylum, bir dağın yamacında ya da üstündeki düzlük olarak açıklamıştır” M 17.

     İstanbul’da rastlanılan Maçka toponimi ise, Trabzon’un fethi sonrasında Konstan-tinapol’de bulunan Rum nüfusu arttırmak a-macıyla, Trabzon şehir merkezinde yaşayan halkın üçte birinin İstanbul’a gönderilmesi ile açıklanabilir.

     Kelimenin kaynağını bölgenin en eski yerli halkı Tzan’ların akrabaları olan Laz’ların dilinde aranacak olursa, Lazca maçḫa “su kaynağındaki suyu bir yere taşımak için yapılan ahşap oluk; su yolu” (Fındıklı Çati, Hopa Peroniti), “şelale, suyu belli bir yere akıtmak için yapılan ahşap oluk” İA 237, maçxa “şelalenin bulunduğu yer” (Sarı, 2000a: 69)

     Maçka ilçe merkezinin konumu göz önüne alındığında mantıklı bir önerme ola-rak ele alınabilir.

Laz’ların MS 6. yüzyıl’dan itibaren Abhazya civarından güneye inmelerine dek yaşadık-ları anavatanlarında bir toponim olarak dik-kate alınabilir.

·       Gürcistan’da Macharukha, Macha-rula (Lat (DMS) 42° 7' 40N Long (DMS) 43° 11' 18E Altitude (meters) 332 m)

     Toponimi ise daha çok Macera ile ilişkili olupoluğ tıpkı Maçaheli (<? Maçha + hevi) gibi “şarap” kelimesinin deforme hali olabilir

·       Mazikhua, Mazikhva (Lat (DMS) 43° 13' 53N Long (DMS) 40° 28' 41E Altitude (meters) 83 m)

<? mazi “dingil” ME 199 + Lazca kva “taş”

     Megrelce mačuk-i (maWuki) “destek; koltuk değneği” (MNG 195) kelimesi ise Eyüboğlunun, Maçka Rumcasında “değnek, herhangi bir aracın sapı” olarak tanımladığı Maçuka, Maçoka kelimeleri ile uyuşmakta olup dikkate alınabilir M 17.

    Göz ardı edilmemesi gereken ve bugüne değin ele alınmamış bir ihtimal ise Trab-zon’da pek çok toponimin bire bire eşleştiği Mora yarımadasının kuzeyinde bulunan Ma-zika köy adıdır. 

·       Mazika, Mazaíika, Mazeika (Lat (DMS) 38° 2' 60N Long (DMS) 21° 26' 60E Altitude (meters) 106 m)

     Mazika kelimesinin Trabzon ağzında do-ğal telaffuz formlarından biri Mazuka olma-sına rağmen Yunan kolonistlerin bu derece iç bölgelere inme ihtimali sorgulanabilir.

Kaynak:  Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük.İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9.