TRABZON’UN   SPOR  TARİHİNDEN  SAYFALAR

                                                                                                      Dr.  Mustafa  DUMAN           

              Trabzon’da  Spor:

                   Trabzon’un  spor  ve  özellikle  futbol  alanındaki  başarıları   son  otuz  yılda  kendisini  açıkça  göstermiş,  futbolda  lig  şampiyonlukları  ilk  kez,   İstanbul’un  üç  büyükler  denilen  takımlarının  dışındaki  bir  takım, “Trabzonspor”  tarafından  arka  arkaya  kazanılmıştır.  Trabzon’un  spor  tarihini,  oradaki  spor  geleneğini  bilmeyenler  bu  başarıyı  bir  türlü  kavrayamamışlardır.  Futbolun  İstanbul’da  yeni  yeni  oynandığı  tarihlerde,  1913  yılında,  Trabzon’da  “İdmanyurdu”  adlı  spor  kulübünün kurulduğunu  ve  futbol  turnuvalarının  düzenlendiğini  bilenler  bu başarılara  şaşırmadılar.  O  tarihlerde  ve  1920’  li  yılların  başlarında,  Trabzon’da  yalnız  futbol maçları değil,  jimnastik  sporlarının  değişik  dallarında,  tenis,  güreş  ve  boksta  kent  içi  ve  kent  dışı  karşılaşmalar  yapılıyordu.  Hatta  Tiflis’ten  gelen  futbol  takımları,  Kafkas  karması  ile Trabzon’un  değişik takımları  arasında   karşılaşmalar  düzenleniyordu. Gene  yabancılarla  boks  ve  güreş  karşılaşmaları  yapılıyordu.  Trabzon’da,  1921-22  yıllarında, “ İdmanocağı”  kulüp  binasının  önünde  tenis  kortu  vardı. Trabzonlular  ve  Trabzon’da  oturan  yabancı  uyruklular,  kadın – erkek  karışık  tenis  maçları  yapıyorlardı. O  yıllarda  bisiklet  yarışları  da  ilgi  çeken  sporlar  arasında  idi.

            Süleyman  Rıza  Kimdir?

              Aslen  Göreleli  Kuğuzadelerden  olan  Süleyman  Rıza  Bey,  1903  yılında,  babası  Kuğuzade  Ali  Rıza  Bey’in  subay  olarak  görevli  bulunduğu  Kırcali’de  doğmuştur.  Daha  sonra  ailece  İstanbul’a  taşındılar  ve  orada  ağabeyi  Mehmet  Rıza  ile  1915-1916  ders  yılında  Galatasaray  Sultanisi’ne  girdiler.  1921  yılında  Trabzon’a  taşındılar.  Süleyman  Rıza,  Trabzon’da,  “Hochstrasser”  adlı  otomobil  firmasının    acentesinde  çalışmaya  başladı.  O  yıllarda,  20  Ocak  1921  tarihinde  kurulan  “İdmanocağı”  spor  kulübünde  ağabeyi  Mehmet  Rıza  ile  futbol  oynadı.  Kulübün  ikinci  takımının  kaptanı  idi.   Ayrıca,  yüksek  atlama,  sırıkla  atlama,  uzun  atlama, gülle  atma,  tenis  ve  koşu  sporlarını  yapan  bir  komple  atlet  idi.  Süleyman  Rıza  Trabzon  Valisi  Ebubekir  Hazım  Bey’in [Tepeyran]  ricası  ile  “Vilâyet  Sansür  Kurulu”nda  da  görev  yapıyordu.

             Süleyman  Rıza,  1924  Paris  Olimpiyatları’na  da  katılmış  ve  sırıkla  atlamada  3,75’ lik  derecesi  ile  Türkiye  rekoru  kırmasına  rağmen  barajı  aşamadığı  için  elenmiştir.¹ Süleyman Rıza’nın, Paris  yolculuğu  sırasında  tuttuğu  günlük,  o  dönemin  spor  olaylarını  ve  sosyal  yaşamını  anlatan  değerli  bir  belge  olarak  kabul  edilmektedir. Bu günlük de Trabzon Araştırmaları Merkezi Vakfı (TAMEV) tarafından, Trabzon – Paris.  1924  Olimpiyatlarına  Yolculuk adıyla yayınlanmıştır.²

             Süleyman  Rıza,  1927  yılında  çalıştığı  firmanın  Samsun  acentası  müdürü  olarak  Samsun’a  tayin  edilince  Trabzon’dan  ayrılmıştır.  Yurtiçinde  ve  yurdışında  çeşitli  görevlerde  bulunduktan  sonra  1985  yılında  emekliye  ayrılmış,  İstanbul’a  yerleşmiştir.  Süleyman  Rıza,  1991  yılında öldü.

       Trabzon’da, 1922 Yılında Yayınlanan Bir Futbol Kitabı:   Asosyeşın  Futbol:

                   Kuğuzade  Süleyman  Rıza’nın, Trabzon’da, 1922 yılında basılan Asosyeşin  Futbol  adlı  kitabı, şimdiki  bilgilerimize  göre, Hasan  Fuad’ın  yayınladığı  tarihsiz  futbol  kitabını  saymazsak, M.  Seyfettin  Özege’nin  bildirdiği  1914  tarihli  Futbol  Kavaidi  Umumiye  adlı  kitaptan  sonra  Türkiye’de  yayınlanan  en eski  futbol  kitabı  olarak  kabul  edilmektedir.³  Bu kitap,  İstanbul dışında yayınlanan ilk futbol kitabı olma özelliğini de taşımaktadır.

                   Asosyeşın  Futbol’da,  futbol  oyununu kuralları  çizimler  eşliğinde  anlatılmaktadır. Bundan  sonra  “Futbolun  İstanbul’da  Suret-i  İnkişafı  ve  Tarihçesi”  başlıklı  bölümde,  İstanbul’da  kurulan  futbol    kulüplerinin   tarihleri  ve  yaptıkları  maçlar  anlatılıyor.  Kitabın  diğer  bölümünün  başlığı: “Trabzon’da  Spor”.  Bu  bölümde,  1913  yılında  kurulan  “İdmanyurdu”  ve  20  Ocak  1921  tarihinde    kurulan “ Trabzon  İdman  Ocağı”  kulübü  ve  1921  yılında  kurulan  “İdman  Grubu” anlatılıyor.  Kitabın  sonunda  “İdman  Ocağı Umumi  Nizamnamesi”  yer  almaktadır.  Kitapta  ayrıca,  okulların   spor  yurtları, örneğin  Trabzon  Sultanisi (Lisesi)  ve Trabzon  Sanayi  Mektebi’nin  spor  çalışmaları  konusunda  da  bilgiler  verilmektedir.

                Asosyeşın  Futbol   Ayşe  Kuğu  tarafından  yeni  harflere  aktarılmış  ve  İ.  Gündağ  Kayaoğlu – Öner  Cıravoğlu  tarafından  yayına  hazırlanmıştır.⁴  Kitabın  eski  yazı  özgün  baskısı  bir  sayfada,  yeni  yazı  metni  de  bunun  karşısında  diğer  sayfada   verilmiş  ve  böylece  tıpkı  basımı  da  yayımlanmış  oldu.

               Süleyman Rıza’nın, Asosyeşın Futbol ve Trabzon-Paris 1924 Olimpiyatlarına Yolculuk adlı kitapları, Trabzon’un spor tarihinin önemli kaynaklarındandır. Sporla, özellikle futbolla ilgilenen hemşehrilerimizden acaba kaç kişi bu kitapları okumuştur? Son yıllarda, Trabzon’da yaşanan futbol terörü olaylarının değerlendirilmesinde, geçmişteki kültürlü sporcu ve seyircilerin yerlerinin doldurulamadığı gerçeğini gözden uzak tutmamalıyız. Yıllarca süren İdmanocağı, İdmangücü futbol rekabetinde kimsenin burnunun kanamadığını, seyirciler arasında bayanların da  bulunduğunu hatırlayanlar vardır herhalde. Trabzonspor,  başka nedenler de olmakla beraber, tüm futbolcularının yüksekokul öğrencisi olduğu yıllarda yükselişe geçmiştir. Unutmayalım ki her spor, bedensel gücün yanında biraz da akılla, bilgiyle yapılır.

------------------------------------------------------------------------------------------

1.  İhap  Subaşı,  Trabzon  Spor  Tarihi,    İstanbul, 1977,  s. 18.

2.  Süleyman  Rıza  Kuğu,  Trabzon – Paris.  1924  Olimpiyatlarına  Yolculuk, Çevriyazı: Ayşe  Kuğu,  (Yayına  Hazl: İ.  Gündağ  Kayaoğlu – Öner  Cıravoğlu),  Trabzon  Araştırmaları  Merkezi  Vakfı  Yayını,   İstanbul,  Ekim  2002,  160 s.  resimli.

3. Muharriri: Süleyman  Rıza,  Asosyeşın  Futbol,  Trabzon  İdman  Ocağı  Neşriyatı: 1,  Serasi  Matbaası,  Trabzon,  1338  (1922),  83 s (Eski yazı).   Kitabın  tanıtımı  ve  son  bölümlerinin  çevriyazısı  için  bakz:  İ.  Gündağ  Kayaoğlu,  “Trabzon’da  76  Yıllık  Geçmişi  Olan  Futbol  ve  67  Yıl  Önce  Trabzon’da  Yayımlanan  Futbol  Konulu  Bir  Kitap”, Trabzon  Kültür – Sanat  Yıllığı 88-89, (Hazl: İ.  Gündağ  Kayaoğlu - Mustafa  Duman – M. Savaş  Şatıroğlu),  Trabzonlular  Kültür  ve Yardımlaşma  Derneği  Yayını: 2,   İstanbul,  Aralık  1989,    s.  371 – 380.

4.  Süleyman  Rıza,  Asosyeşın  [Assciation]  Futbol,  Çevriyazı: Ayşe  Kuğu,  (Yay.  Hazl: İ. Gündağ  Kayaoğlu – Öner  Cıravoğlu),  Trabzon  Araştırmaları  Merkezi  Vakfı  Yayını,   İstanbul,  [2002].  176 s. Kitabı tanıtan bir yazı için bkz. Mustafa Duman, “Trabzon Araştırmaları Merkezi Vakfı’ndan Trabzon’da Spor Tarihi”, Toplumsal Tarih, Sayı: 112, (Nisan 2003), İstanbul, s. 104-105.