SİNOP TÜRKELİ

Türkeli Tarihi

Anadolu'nun Türkleşmesinden sonra bu coğrafyanın tamamının Türk kültür unsurlarıyla donatıldığını görmekteyiz. Özellikle Kuzey Anadolu Bölgesinin dolayısıyla Sinop ve çevresinin Türk fetihlerinden sonra ebedi yurt haline geldiği görülür. Bu bölge fetih edildikten sonra bir daha Türklerin elinden çıkmamış, düşman işgali yaşamamış nadide yurt köşelerinden biridir.

Sinop ve çevresi tetkik edildiğinde karşımıza çıkan hanlar, hamamlar, medreseler, kervansaraylar, mescitler, imarethaneler, camiler, tekkeler bizim bu iddialarımızı doğrular niteliktedir. Sinop, Karadeniz'in önemli bir ticaret limanı olması nedeniyle tarihin değişik dönemlerinde ticaretle uğraşan devletlerin uğrak yeri olmuştur.

Anadolu'nun Karadeniz'e açılan önemli ticaret yollarında biri olan Sinop; Sultan I. İzzettin Keykavus tarafından fethedilmiş (1214) yapılan yeni teşkilat ve tayinlerle kısa zamanda bir Türk ve Müslüman beldesi haline getirilmiştir.

İlçenin tarihi ile ilgili yaptığımız araştırmalarda çok net bilgilere ve yazılı kaynaklara ulaşılamadı. İlçenin adı ve tarihi ile ilgili belli bir kaynağa dayanmayan iki farklı görüş tespit edildi.

Kısmen birbirine benzeyen bu görüşten ilkine göre ilçe merkezi, yerleşim yeri olarak yüzyıla yakın bir geçmişe sahiptir. İlçe önce Rum Pontuslular'ın sonra Selçukluların daha sonra İsfendiyaroğulları Beyliği'nin ve 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet'in Sinop'u almasıyla Osmanlı yönetimine geçmiştir. İlk kurulduğu zamanki adı Yarna'dır. Daha sonra sahilde bir gemi kalıntısına istinaden Gemiyanı adı verilmiştir. Daha sonra Türklerin ormanlık alana yerleşmeleri ile Türklerin Yerleşim Yeri anlamına gelen TÜRKELİ adını almıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Ayancık ilçesine bağlı olan Türkeli 01.05.1957 yılında ilçe olmuştur.

İkinci görüşe göre; düşman saldırılarına karşı koyan Türk yerleşim birimlerinden birisi olduğu için Cumhuriyet döneminde şimdiki TÜRKELİ adı verildi.

Somut verilere dayanmamakla birlikte ilçenin çok uzak bir geçmişe sahip olmadığını düşünmekteyiz. Her ne kadar köylerden aldığımız duyumlara göre yerleşim yeri kalıntıları bulunmaktaysa da ilçe merkezinde yaptığımız gezide bir çok eski yerleşim yerinde rastlanan eski binaların olmayışı da yerleşmenin yeni olduğuna bizi iten bir başka olgudur.


Coğrafi Durumu

Sinop ilinin sahil şeridinde yer alan üç ilçesinden biri olan Türkeli, ilin batısında yer alır. Doğusunda Ayancık, batısında Kastamonu-Çatalzeytin, güneyinde Kastamonu-Taşköprü ilçeleri bulunmakta, kuzeyinde ise Karadeniz vardır. Yüzölçümü 421 km²'dir.



İsfendiyar dağlarının Karadeniz'e ulaştığı kıyı şeridinde sahilden hemen sonra yükseltiler başlar. Kıyıdan iç kısımlara gidildikçe orman ile kaplı alanlar çoğalmaktadır. Zindan ormanlarının bir kısmı Türkeli ilçesinin sınırları içerisindedir.

Akarsuları

Cible Çayı (Gemiyanı Çayı) : Gökçealan topraklarından başlayıp ilçe merkezinden denize ulaşır.
Paşalı Çayı : Çatalzeytin ilçesi ile Türkeli sınırını çizer.
Helaldı Çayı : Helaldı (Güzelkent) çevresinin sularını toplayarak Güzelkent merkezinden denize ulaşır.

Akarsuların rejimleri düzensiz olduğu için şiddetli yağmurlar sonucunda geçtikleri yerlere zaman zaman zarar verirler. Cible çayı sonbahar ve kış aylarındaki sellerde Yeşiloba köyünü ve ilçe merkezini sürekli tehdit eder. Son yıllarda çay yatağında ıslah çalışmaları başlamış, büyük bir kısmı kanal içerisine alınmıştır. Akarsuları, yer altı ve yağmur suları beslediği için, yazın yağmur yağmadığı sürelerde çok azalarak akan sular kuruyacak dereceye gelmektedir.


İklimi Ve Bitki Örtüsü



İklimi :

İlçemizi batı ve doğu Karadeniz iklim özelliklerinin geçiş noktasındadır. Yaz ve kış sıcaklık ortalamalarında büyük farklılıklar görülmektedir.

Her mevsim yağışlı geçer ve nem oranı yüksektir. Ortalama olarak açık gün sayısı 74, yarı açık gün sayısı 83, kapalı gün sayısı 198'tür.

İlçemiz sismik bakımından genel olarak aktif bölgeler dışında 4. derece deprem kuşağı bölgesi içinde yer almaktadır.

İlçede don olayları çok kısa sürmektedir. Toprağın ancak 2-3 cm derinliğine kadar inebilmektedir.




Bitki Örtüsü :

Kıyılardan iç kesimlere gidildikçe yeşil ormanlarla kaplı alanlar çoğalır. Yörede yeşilin ve sarının bütün tonlarını görmek mümkündür. Kıyılarda Akdeniz ve Karadeniz iklimi karışık durumda olduğu için yaz ve kış yaprağını dökmeyen kısa boylu bodur ağaçlar yer almaktadır. Bunlar mersin, bilyedin, zeytin ve defne ağaçlarıdır.

İlçe orman bakımından ilin en zengin ilçelerinden birisidir. Zindan ormanlarında çam, köknar, kayın, gürgen, meşe, kestane, kavak ve dişbudak başlıca ağaç türlerini teşkil eder. Orman diplerinde sarı ve mor renkli orman gülleri bulunmaktadır.

İlçenin gür ormanlarında defne (dafinus) bol miktarda yetişmektedir. Islah çalışmaları yapıldığında yöre için önemli bir gelir kaynağı olacaktır.



Ulaşım

Köy yollarımız genel olarak 5 güzergahtan oluşmaktadır:

1. grupta; Oymayaka, Kuz, Kuşçular, Sarmaşık, Çatakgüney köyü
2. grupta; Düzler, Hacıköyü, Yapraklı, Sazkışla, Çatakgeriş köyü güzergahı
3. grupta; Düzler, Hamamlı, Yazıcı, Yeşiloba, Satı, Gökçealan, Çatakgeriş güzergahı
4. grupta; Akçabük ve Direkli güzergahı
5. grupta; Turhan, Gaziler, Direkli köyleri oluşturmaktadır.

Köylerimizden Ayaz, Düzköyü, Karabey ve Keşköyü Güzelkent, Gündoğdu, Oymayaka, Gencek-Çayağzı köyleri ana yol üzerinde kurulmuştur. Bu köylerimize yaz-kış ulaşım yapılmaktadır. Yöremizin ormanlık oluşu nedeni ile köy yollarının bazı kısımları ham yoldur.

Ormanlık olan köylerimize yazın ulaşım olmakta kışın ise ulaşım aksamaktadır. Gökçealan, Çatakgeriş, Çatak-güney, Çatakörencik köylerine kışın ulaşım kesilebilmektedir.

İlçemiz Sinop ve İnebolu ve Çatalzeytin üzerindeki elektrik hattından enerji almaktadır. İlçemiz merkezi ile köylerinde elektrik şebekesi vardır. İlçe merkezinde 2400 telefon abonesi mevcuttur.




Kültür Ve Turizmi



Kültür

İlçe ve köyleri kültürel yapı ile de ayrı bir güzellik göstermektedir.

Yörede geleneksel kadın kıyafeti: Fes (Nezgep), yemeni (bürümcük), iç gömleği (göynek), Paça denen şalvar tipi giysi ile, onun üzerinde üç etek ve belde kuşak, önde önlük (peşkür) ayakta çarık ya da (naylon ayakkabı) kara lastik bulunmaktadır.

Kıyafetlerin çoğu ( peşkür, paça, göynek, nezgep) ketenden işlenmiş, dokunmuş iğne oyaları ile bezenmiştir. Göynek yakalarında göğsüne kadar açık renkli iğne oyaları kişilerin iç dünyasını yansıtır. Paçalar ve nezgep bordo ve beyaz nakış iplikleri ile işlenmiş el emeği, göz nurunu yansıtır. Üç eteğin yerini pazen gömlekler ve peştamal almıştır. Kadın ve erkek ayakkabıları lapçin, kundura, çarık, kara lastik yörede yaygın olarak kullanılan ayakkabılardır.

Çeşitli düğün ve eğlencelerde Sinop türküleri ve Kastamonu türküleri davul, zurna ve kaval eşliğinde çalınır. Eğlenceler : kadınlar ayrı erkekler ayrı olarak yapılır.

Erkeklerin eğlencelerinde davul zurna ve köçek vardır. Köçek : Erkek fistan giyerek üzerinde gömlek ellerinde zilleri ile sürekli dönerek, omuz oynatarak oynar. Davulcu ve zurnacı da köçekle birlikte değişik figürler yaparak gösteri yaparlar.

Köçek; sünnet düğünlerinde, düğünlerde nişanlarda, hıdırellezlerde, güreş karşılaşmalarında, açılışlarda ve eğlencelerde geleneksel hale getirilmiştir. Davul ve zurna beraber çalınır.

Kadınlarda işkembe derisinden yapılmış deflerle oyun ve eğlenceler yapılır.

Yörenin geleneklerini diğer yerlerden ayıran özelliklerden birisi; mehirdir. Mehir : Düğünün ikinci günü kız tarafının yaşlıları oğlan tarafına giderek kendilerini ağırlattırması olayıdır.

Helva Gecesi (Kına Gecesi) : Hem kınanın yakıldığı, hem de un helvanın (pekmez ya da şekerle yapılır) yapıldığı gecedir. Davet edilen kişiler kız evine giderken şeker, un ve yağ götürürler.

Davetiye yerine, köylerde şeker, helva dağıtılır. Buna yöresel olarak okuluk adı verilir. Damat evinde uzun bir çubuğa metrelerce rengarenk basmalar bağlanır ve evin önüne asılır. Dolayısıyla hangi evde düğün olduğu bu şekilde belli olur.

Kına gecesinde kızın bekar bir sağdıcı olur. Gelin almada erkeğin sağdıcı olur. Düğünden bir gün sonra gelin ve çeyiz görmeye gidilir. Bir hafta sonrada kız annesini görmeye giderek damat genel mirastan pay alır. Evin reisi ya damdaki hayvanlarından yada ağaçlarından vererek mirasa ortak eder.

Bahar şenlikleri ve bayramlarda çok özeldir.Bayram ziyaretleri ilk gün şehir merkezinde 2. günü ise köylerde yapılır. El öpülür, yemek yenir, şeker alınır, eğlenilir.

Hıdırellez' de ise belirli köyler eğlence yapılacak yer olarak belirlenir. Bu köylerin özellikleri yatırlara yakın olması,dır. Dualar yapılır,keşkekler pişirilir, gelen misafirlere dağıtılır, Güreşler düzenlenir. Davul zurna eşliğinde çeşitli yarışmalar yapılır. Dilek ağaçlarına bezler bağlanır. Türbelere yatırlara ziyaret yapılıp dualar okunur.

Yöresel Yemekler

Sebze, balık, meyve tüketimi çok yaygındır. Kestane, ayva gibi meyvelerden yemekte yapılabilmektedir.

Pide, börek (ıspanak ve kabak), keşkek (buğday mısır), nokul, pilaki, ıslama kaşık çıkartması, (mamalikase), islet, bazlama, (cevizli , soğanlı, kıymalı), kulakaşı (cevizli yoğurtlu mantı) gibi yemekleri vardır.

Turizm

Coğrafi yapı ve tabiat güzelliği ile deniz ve ormanın kucaklaştığı ilçede turizm alanında gelişmeler her yıl artmaktadır. Son yılda ulaşımda sağlanan ve sağlanmakta olan gelişmelerle turist sayısında artışlar görülmektedir. İlçe merkezinde modern bir otel ve bir adet öğretmen evi bulunmaktadır. Merkez sahilinde bol miktarda çay bahçeleri piknik alanları bulunmakla birlikte yeterli değildir. Sahil şeridinde denize girmeye elverişli çok sayıda plaj vardır. Belediyenin düzenlediği plaj ise 2 tanedir.

İlçenin doğusunda 5 km uzaklıktaki Güzelkent sahilleri, çay bahçeleri 2 adet oteli, diskosu, cafe' leri ile turizme hizmet vermeye çalışmaktadır.

İlçe ve çevresinde yaz turizmi daha fazla gelişmiştir. Bunun sebebi olarak ta göç nedeniyle yurt dışına ve yurt içine çalışmak için gidenlerin tatillerini memleketlerinde geçirmek istemeleri söylenebilir. Yazları nüfus 2-3 kat artmaktadır.


İlçe ve beldelerinde turizm etkinliklerine çoğunlukla yazın rastlanmaktadır. Festivaller, futbol turnuvaları, çeşitli yarışmalar bu dönemde fazlaca yapılır. Halk da kendini buna göre ayarlamış; düğün nişan , borç ödemeleri, eğlenceleri vs. yaz döneminde yapılmaktadır.

İlçeyen 5 km uzaklıktaki Oymayaka Köyü Güllüsu sahili, deniz banyosu için en güzel köşelerindendir.

İlçe merkezinin güneybatısında Kirengediği mevkiinde sahilden 10 km içerde yer alan Kurugöl yaylası, yayvan yapraklı orman dokusuna sahip olup, çevrede açık alanlar mevcuttur. Orman dibi bitki örtüsü sarı, mor ve beyaz renkli orman gülleri ile donatılmıştır.

Zindan ormanlarında ve bu ormanda yer alan Çatak yaylalarında yaban hayvan avcılığı yapılmaktadır. Yaz aylarında çok soğuk suları, tertemiz havası ve yeşilin tüm tonları ile zindan ormanları ve Çatak yaylaları görülmeye, gezilmeye , piknik ve kamp yapmaya değer güzelliktedir.

Gökçealan ve Çatak Köylerinde hizmet veren alabalık tesislerinde her zaman taze alabalık yiyebilir, merakınız varsa Hacıköyünde deve kuşu çiftliğini gezebilirsiniz.

İlçemiz bol kaynak suları, günü birlik piknik alanları, doğal plajları, enfes deniz ve doğa manzaralarıyla gözde turizm merkezi olmaya adaydır.






Ekonomik Durum



Tarım ve Hayvancılık

Sahilde dar ve küçük düz alanda kurulan Türkeli, dağların kıyıdan itibaren hemen yükselmesi nedeni ile küçük bir tarım alanına sahiptir. Tarım alanları az olduğu ve makine tarımına elverişli olmadığı için aile ziraatı sürdürülmektedir. Bahçe tarımı ve meyvecilik gelişi güzel yapılmaktadır.

Son yıllarda İlçe Tarım Teşkilatının gayreti ve katkısıyla seracılıkta ve bahçe tarımında olumlu gelişmeler olmuştur. Tarımsal geçim kaynaklarının az olması nedeni ile ilçe halkının çoğu dış ülkelerde işçi olarak çalışmaktadır.

Tarım Ürünleri : Buğday, arpa, mısır, ceviz, kestane, elma, armut, kiraz, üzüm, incir, dut, zeytin, erik ve tüm sebzelerin yetişebileceği iklim özeliğine sahiptir.

Kırsal alanlarda genç kuşakların çalışmak için yurt içi ve yurt dışına gitmeleri, köylerde genellikle yaşlıların kalması, makinenin tarım alanlarına girememesi ve halkın ilkel tarımsal etkinlikleri yapması, eğitimsiz olması tarımın önemli bir gelir kaynağı olmasını engellemektedir.

Hayvancılık : Tarım hayvancılığı desteklemediği için ticari hayvancılık yapılamamaktadır. Kırsal alanlarda her ailenin kendi geçimini sağlayacak kadar hayvan bulunmaktadır. Ayrıca 1999 yılında ilçemiz Hacıköyü'nde kurulun devekuşu çiftliği, Çatak-Örencik köyünde ve Gökçealan köyünde alabalık tesisleri kurulmuş olup faaliyetlerine ve ilçe ekonomisine katkıları sürmektedir. Taşımacılık ve tarım amacıyla at ve manda yetiştirilmektedir.



Geçim kaynakları

İlçe halkının ve köylerdeki nüfusun % 80'i yurt dışında işçi olarak çalıştığından ortalama 7.000 olan nüfus 7. ve 8. aylarda 10-12 bini bulunmaktadır. Bunun sonucunda da ilçeye bol miktarda döviz girişi olmaktadır. Bu da modern bina yapımlarını dolayısıyla inşaat sektörünü geliştirmekte, ilçe ticaretine canlılık katmaktadır. İnşaat işçiliği ve ustalığı halkın önemli geçim kaynakları içerisindedir. Yörenin en önemli geçim kaynağı ise orman ürünleri ve ormancılıktır.

Genel olarak Türkeli Malmüdürlüğüne bağlı 814 mükellef kayıtlıdır. 22 dernek, 15 kahvehane, 3 pastahane, 2 otel, 2 adet içkili lokanta, 2 adet internet cafe oyun yeri, 1 adet cafe ve 1 adet düğün salonu bulunmaktadır.

Ormancılık : Orman köylerinin tamamı geçimini müsaadeli orman kesimi ve nakliyesi ile karşılamaktadır. İlçede bu ürünleri bir araya toplayacak Orman İşletme Müdürlüğü deposunun bulunması ile, orman ürünleri, ilçe nakliyecileri, kereste fabrikaları, atölyeleri, parke fabrikası için malzeme ve gelir kaynağıdır.

İlçenin zengin ormanlarında yetişen kestane ağaçlarından elde edilen kestane, bölgenin bir başka ürünüdür. Islahı yapılmamış kestane ağaçlarının meyvesi küçük fakat lezzetlidir. Bol miktarda bulunan kestane ağaçlarının aşılanması ile daha kaliteli ürün alınabilecek, düşük fiyat ve varolan pazarlama sorunu çözümlenecektir.



Çevrede bol miktarda bulunan deniz ürünleri de önemli geçim kaynaklarındandır. Pek çok türde balık bulunmakta ve avlanmaktadır. Bunlar: Hamsi, istavrit, palamut, kefal, dil balığı, izmarit, tirsi ve hatta mersin balığıdır. İlçedeki akarsularda da tatlı su balıkçılığı yapılmaktadır.

Az da olsa kırsal alanlarda arıcılık da vardır. Tarım ve hayvancılık halkın geçim kaynakları arasında önemli bir yere sahiptir.

Sanayi ve Ticaret

Güzelkent beldesinde bir adet parke fabrikası, cam fabrikası, kereste biçim atölyeleri, mobilya atölyeleri, marangozhaneler, tekstil ve tel fabrikaları mevcuttur. İlçe merkezinde irili ufaklı marketler, atölyeler, sanayi alanı, küçük el sanatları atölyeleri vardır.

İlçe belediyesine ait sanayi sitesinde 30 işyeri hizmet vermektedir. Ayrıca her perşembe günü belediye ait yerde haftalık pazar kurulmaktadır.



Ayrıca ilçe merkezinde; Ziraat Bankası, İş Bankası, Halk Bankası, Tarım Kredi Kooperatifi, Çatakörencik, Çatakgeriş, Çatakgüney ve Sarmaşık köylerinde Orman köylerinin kalkındırma, Gencek köyünde tüketim kooperatifleri vardır.




Eğitim Sağlık Ve Spor



Eğitim

İlçemizde bulunan Millî Eğitim Kurumları şunlardır: Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü, Öğretmenevi Müdürlüğü, Türkeli Lisesi, Çok Programlı Lise, Gazi Mustafa Kemal YİBO, Cumhuriyet İlköğretim Okulu, Atatürk İlköğretim Okulu, Helaldı İlköğretim Okulu, Ayaz İlköğretim Okulu, Akçabük İlköğretim Okulu, Birleştirilmiş Sınıflı İlköğretim Okulları (22 Adet).



Bu okullarda bulunan öğrenci sayısı:
Köy ilköğretim okullarında 598; Merkez İlköğretim okullarında 2174; Merkez lise okullarında 38 olmak üzere toplam öğrenci sayısı 3152'dir.

Bu öğrencilerin 340 tanesi taşımalı, 291 tanesi yatılı olarak eğitim görmektedir. Ayrıca ilçe merkezine gelen taşımalı öğrencilerin tamamı Gazi Mustafa Kemal YİBO'da öğle yemeği verilmektedir.

Sağlık

Türkeli Devlet Hastanesinde 1 Başhekim, 1 Müdür, 1 Uzman Doktor, 1 Diş Doktoru, 5 Pratisyen Doktor, 7 Hemşire, 3 Ebe, 2 Sağlık Memuru, 1 Laboratuar Teknisyeni, 1 Röntgen Teknisyeni, 2 Memur, 2 Şoför, 4 Hizmetli görev yapmaktadır.

Merkez Sağlık Ocağında 3 Doktor, 2 Sağlık Memuru, 1 Hemşire, 1 Laboratuar Teknisyeni, 2 Ebe, 1 Şoför ve 1 Hizmetli görev yapmaktadır.

SSK Dispanserinde 1 Doktor, 1 Hemşire, 1 Memur görev yapmaktadır.


İlçemizde bulunan sağlık ocakları şunlardır: Merkez Sağlık Ocağı, 70.Yıl Cumhuriyet Güzelkent Sağlık Ocağı, Yeşiloba Sağlık Ocağı, Ayaz Sağlık Ocağı, Şehit Satılmış Yıldırım Kayabaşı Sağlık Ocağı ve Şehit Satılmış Yıldırım Kayabaşı Sağlık Ocağı.