RESİMLER
| |
|
|
| |
|
|
Gümüşhane
Gümüşhane ili, Karadeniz Bölgesi’nin Doğu
Karadeniz bölümünde yer alır. Bu bölümün iç
kesiminde bulunan Gümüşhane ilinin
Karadeniz’e kıyısı yoktur. Güney kesimindeki
çok küçük bir bölümü Doğu Anadolu Bölgesi
sınırları içerisine taşan Gümüşhane ili,
Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgeleri arasında
bir geçit alanıdır. Traih boyunca önem
taşımış olan Trabzon-İran yolu, eskiçağdan
beri yerleşim yeri olduğu bilinen Gümüşhane
ili topraklarından geçer.
Gümüşhan ili yönetsel
açıdan son yıllarda önemli bazı
değişiklikler geçirdi. Bayburt ilçesine
bağlı Aydıntepe ve Demirözü bucakları ile
Kelkit ilçesine bağlı Köse bucağı 1987’de
yapılan yasal bir düzenleme ile ilçe haline
getirildi. 1985 yılında son nüfus sayımı
sonuçlarına göre Gümüşhane ili halkının
yaklaşık yüzde 38’i Bayburt ilçesinde
yaşıyordu. Merkez ilçenin nüfusu ise Bayburt
ilçesinde yaşayanların yarısından daha azdı.
Üstelik Bayburt kentinin nüfusu da (1985’te
28.068) Gümüşhane kentinden 6.000 kadar
fazlaydı. Gümüşhane ilinde toplumsal ve
ekonomik açıdan en gelişmiş ilçe ve kent
Bayburt’tu. Bütün bunlar göz önüne alınarak
15 Haziran 1989 tarih ve 3578 sayılı yasayla
Bayburt ili kuruldu. Bu il sınırlarına gire
yönetsel birimler Bayburt, Aydıntepe ve
Demirözü ilçeleridir. Bayburt ili çok yakın
bir il olduğundan coğrafya ve tarihini
Gümüşhane ili ile birlikte ele alacağız.
Doğal Yapı
Doğu Karadeniz
bölümünün iç kesiminde yer alan Gümüşhane
ili toprakları oldukça dağlık ve
engebelidir. İl toprakalrındaki dağlar Kuzey
Anadolu Dağları’nın kıyı dağları ile iç
sıralarından oluşur. Kuzey kesim Zigana
(Kalkanlı) ve Soğanlı dağları, güneyi ise
Çoruh Kelkit, Kop ve Otlukbeli dağları
tarafından çevrilidir. Harşit (Doğankent)
Çayı vadisinin güneyinde aşağı yukarı doğu
Batı doğrultusunda uzanan Gümüşhane Dağları,
batıda il sınırlarını aşarak Giresun
Dağları’yla birleşir. Gümüşhane Dağları’nın
batısında yer alan Gavur Dağı’nda 3.331
metreye ulaşan Aptalmusa Doruğu ilin en
yüksek noktasıdır. 3. 000 metreyi aşan Gavur
Dağı’nın en yüksek kesimlerinden son
jeolojik çağın başlarında buzul
aşındırmasıyla oluşmuş ilginç yüzey
şekillerine rastlanır. Bu dağın çeşitli
yerlerinden rastlanan buzyalaklarından
(sirk) bazılarının çanak biçimli
tabanlarında göller vardır. Gümüşhane ve
Zigana dağlarında ormanın sona erdiği
yüksekliklerdeki yaylalar hayvancılık
açısından önem taşır.
Birçok akarsu tarafından parçalanmış olan
Gümüşhane ilinin engebeli toprakları içinde
çok az düz alan vardır. Bunlardan
başlıcaları Bayburt ve Hart ovalarıdır.
Kelkit vadisindeki küçük bazı düzlükler de
ilin önemli tarım alanlarıdır.
Gümüşhane ili topraklarından kaynaklanan
akarsuların tümü Karadeniz’e ulaşır. Başlıca
akarsular Çoruh ve Kelkit ırmakları ile
Harşit Çayı’dır. Kuzey Anadolu Dağları’nın
birbirine paralel biçimde uzanan kıyı
dağları ile iç sıraları arasundakş çöküntü
alanında Çoruh ırmağı doğuya, Yeşilırmağın
başlıca kolu olan Kelkit ırmağı da batıya
doğru akar. Başlangıç kolları Bayburt
Ovası’nın batısında yeralan bir çöküntüyle
ayrılan bu akarsuların birbirine ters yönde
aktığı vadiler oluk biçiminde olduğundan bu
uzun çöküntü alanına Çoruh-kelkit Vadi oluğu
denilir. Bu ırmakların kaynaklandığı
kesimden doğan Harşit Çayı ise Gümüşhane
kentinden geçtikten sonra dar ve derin bir
vadide akarken kuzeybatıda Giresun
topraklarına girer. Harşit Çayı’nın yarma
vadisi Gümüşhane Dağları ile Zigana
Dğları’nı birbirinden ayrılır. Oldukça bol
su taşıyan Harşit Çayı’nın üzerine enerji
üretimi amacıyla barajlar kurulmuştur.
Kuzey kesimi Karadeniz’in ılık ve nemli
ikliminin etkisinde kalan Gümüşhane ilinin
büyük bölümünde Doğu Anadolu bölgesinin sert
kara ikliminin etkisi görülür. Yazları sıcak
ve kısa olan Gümüşhane ilinde kışlar,
yüksekliğin de etkisiyle uzun ve kar yağışlı
geçer. Yağış miktarı iç kesimlere doğru
gidildikçe azalır.
İlin kuzey kesimlerindeki dağlar ile
Gümüşhane Dağları’nın Karadeniz’e bakan
kesimleri kayın, meşe, ladin, köknar ve sarı
çamlardan oluşan ormanlarla kaplıyken güneye
bakan kesimlerinde yalnızca sarıçam
toplulukları görülür. Ormanları büyük ölçüde
yok edilen iç ve güney kesimlerin doğal
bitki örtüsü bozkır (step) görünümündedir.
Tarih
Bayburt Ovası’nın
çevresindeki alanlarda bulunan höyüklerde
yapılan kazı ve araştırmalarda günümüzden
5.500 yıl kadar önce bu yöreye
yerleşildiğini gösteren buluntular ele
geçirilmiştir. Pulur Höyüğü’nde rastlanan ve
tahıl yığınlarını korumak, sahibini
belgelemek amacıyla damgalamada kullanıldığı
anlaşılan pişmiş topraktan yapılmış mühür,
İÖ 3000’lerde bu bölgede tarımsal
etkinliklerin olduğunu ortaya koyar. İÖ
2000’lerin başlarında Anadolu’nun bazı
yerlerinde olduğu gibi bu yörede de ticaret
kolonileri kuran Asurlular, aldıkları
işlenmiş gümüşe karşılık getirdikleri
kumaşları veriyordu. Uzun süre bu yöredeki
gümüş madenlerini denetim altında tutan
Asurlular, Gümüşhane’yi içine alan bu
bölgeye Azzi Hayaşa ülkesi diyordu. Hitit
döneminde de bu yöreden elde edilen ve para
birimi olarak kullanılan gümüş büyük önem
taşıyordu. Hititlerin yönetimi sırasında
Kaşkalar’ın yaşadığı bölge, İÖ 9. yüzyılda
Urartu egemenliğine girdi. Kimmer ve İskit
saldırılarından sonra başlayan Med ve Pers
egemenliklerini Pontos, Roma ve Bizans
yönetimleri izledi. Araplar’ın bölgeyi MS 7.
yüzyılda kısa bir süre içim ele geçirdiği
sırada bölgedeki başlıca kentler Argyropolis,
Gymnias, Hart, Varzahan, Satala ve Ksanta
idi. Bir süre Bizanslılar ile Araplar,
Ermeniler ve Gürcüler arasında el değiştiren
yöre, 1071’de Malazgirt savaşından sonra
Türkmenlerin eline geçti. Danişmendliler,
Mengücükler, Anadolu Selçukluaklar’ı,
İlhanlı, Eretna Beyliği ve Akkoyunlu
yönetimlerinden sonra 13. yüzyıl başlarında
Bizans’ın Komnenos hanedanının Trabzon’da
kurduğu devletin egemenliğine girdi. Fatih
Sultan Mehmed’in bu devleti ortadan
kaldırmasından sonra Osmanlı Devleti’ne
bağlanan yöre 1514’de kesin olarak Osmanlı
topraklarına katılana kadar Akkoyunlu ve
Safeviler’in yönetiminde kaldı. 19. yüzyıl
sonlarında Müslüman nüfus ile Rum ve
Ermeniler’in yan yana yaşadığı il
topraklarının batı kesimi trabzon vilayetine
bağlı bir kazanın yönetsel sınırları
içindeydi. I. Dünya Savaşı sırasında
1916’dan 1918’e kadar yöreyi Çarlık Rusya’sı
ordularu işgal etti. Cumhuriyet’in ilanıyla
birlikte il yapılan Gümüşhane’ye 1927’de
ilçe oalrak bayburt da katıldı.
Ekonomi
Nüfus artış hızı ve
nüfus yoğunluğu olarak çok düşük olan
Gümüşhane ili halkının dörtte üçü kırsal
kesimde yaşar. Yetiştirilen başlıca ürünler
buğday, şeker pancarı, patates, arpa,
lahana, çavdar ve fasülyedir. Hayvan yemi
elde etmek amacıyla da bitki yetiştirilen
ilin korunaklı yerlerinde meyve ve sebze
bahçeleri bulunur.
Koyun ve sığırlardan elde edilen hayvansal
ürünler, et, süt ve süt ürünleri tesisleri
ile öteki işyerlerinde değerlendirilir.
Arıcılık da yapıla Gümüşhane ilinde
hayvansal üretimin verimi düşüktür. Dağlık
alanlarda yer alan bazı köylerde yaşayan
halkın bir bölümü ise geçimini ormancııktan
sağlar.
Gümüşhane ili, Karadeniz kıyısını Doğu
Anadolu ile İran’a bağlayan yolun geçtiği
alanda yer aldığından tarih boyunca önem
taşımıştır. Trabzon limanından gelen E-390
Karayolu, kuzeybatıda 2.010 metre
yüksekliğindeki Zigana geçidini aşarak il
topraklarına girer. Gümüşhane ve Bayburt
kentlerinden geçen bu yol, güneydoğudaki
2.425 metre yüksekliğindeki Kop geçidini
aştıktan sonra Gümüşhane ilini dışına çıkar.
E-390 Karayolu’nun Aşkale’de kavşak
oluşturduğu E-23 Karayolu ise doğudaki
Gürbulak sınır kapısından İran’a ulaşır.
Gümüşhane ilinin sanayisi gelişmemiştir.
Başlıca sanayi kuruluşları un ve unlu
ürünler, toz, kire. Tuğla ve kiremit
fabrikaları, orman ürünlerini işleyen,
keramik eşya yapan işyerleri ile E-390
Karayolu boyundaki oto onarım bakım
atölyeleridir.
Yeraltı kaynakları bakımından pek zengin
olmayan Gümüşhane ili topraklarında bakır,
kurşun – çinko, barit ve linyit yatakları
vardır.
Toplum ve Kültür
Gümüşhane ilinin
kültürel oluşumunda kuzey bölümlerinde
Karadeniz güney bölümlerinde de Doğu Anadolu
etkileri görülür. Kır ve kent yaşamının iç
içe olması toplumsal yaşamda geleneksel
ögelerin varlığını korumasına yol
açmaktadır.
Eski dönemlerde ilin en önemli
elsanatlarından olan gümüş işçiliği 19.
yüzyılda gümüş ocaklarının kapanmasıyla
ortadan kalktı. Günümüzde Gümüşhane ili
halkının sürdürdüğü başlıca geleneksel el
sanatları dokumacılık, çömlekçilik ve av
gereçleri yapımıdır. Dokumacılıkta yünüp
taranıp bükülmesiyle elde edilen iplik
kullanılır. Küçük tezgahlarda bu ipliklerle
kilim, cicim ve ihram dokunur. Kilimlerde
çoğunlukla at başı ve birki motifleri,
ihramlarda ise tetikli zincir, Bayburt
kordası, pirinç deni gibi adlar alan
desenler kullanılır. Kelkit ve Bayburt
çevresinde yaygın olan dokumacılık giderek
önemini yitirmektedir.İldeki çömlekçilik
daha çok testi ve çömlek yapımına
yöneliktir. Yakınlığı nedeniyle toplumsal
yapı ve kültür açısından Erzurum’la
benzerlikler gösteren Bayburt’ta eskiden
ihram dokumacılığı yaygındı. Bayburt’un
Erzurum’a benzeyen başka bir yanı da
bayramalrın ilk gününde düzenlenen cirit
oyunlarıdır.
İl Merkezi: Gümüşhane
Bugünkü Gümüşhane
kentinin güneybatısında yer alan gümüş
yataklarının yakınında Romalılar ile
Bizanslılar tarafından kurulduğu sanılan
yerleşim yeri, Argyropolis adıyla
anılıyordu. Adı, Yunanca Gümüşkenti”
anlamına gelen Argyropolis, 16. yüzyılda
Osmanlıalr tarafından Canca, daha sonra da
Gümüşhane olarak adlandırıldı. Yörede,
Gümüşhane adının nereden geldiği konusunda
anlatılan öyküye göre çok eskiden bu yöreye
egemen olan beyin güzel kızı ile evlenmek
isteyen zengin bir çok bey birbiriyle
yarışır. Ama kız gönlünü çoktan fakir bir
gence kaptrımıştır. Bu duruma çok kızan beey,
adı Gümüş olan kızını bugünkü eski Gümüşhane
yakınındaki gümüşten yaptığı bi yapıya
kapatır. Kızın yaşamı boyunca kaldığı bu
binanın olduğu yere sonradan kurulan yere
Gümüş’ün yaşadığı yer anlamındaki
“Gümüşhane” adı verilmiştir.
19. yüzyılda gümüş yatakları tükenince, kent
halkı rabzon-İran yolunun geçtiği Harşit
Çayı vadisine inerek yerleşmeye başladı.
Vadinin konumu nedeniyle dar bir alanda
kurulan kent yol boyunca gelişti. Kentin
batısındaki yamaçta kalan eski Gümüşhane
günümüzde Gümüşhane’nin Süleymaniye
Mahallesi’dir. Bu mahallede kentin eski
zenginliğini simgeleyen çoğu terk edilmiş,
bahçe içinde birçok konak vardır.
Gümüşhane kentindeki başlıca eğitim ve
kültür kurumu Karadeniz Teknik
Üniversitesi’ne bağlı Gümüşhane Meslek
Yüksekokulu’dur.
Kentin nüfusu 22.067’dir (1985)
|
|
Gümüşhane,
gümüşhane linkleri, gümüşhane siteleri,
gümüşhane köyleri, gümüşhaneliler, gümüşhane
haber, gümüşhane resimleri, gümüşhane ilçeleri,
Gumushane,canca, gece, kürtün, araköy,
demirciler, elmalı, kızılçam, alıçlı, gümüştuğ,
balkaya, ağıl,
| |
