Giresun

Fındık toplayan köylüler, Giresun1936

Giresun, Gireson, Kerason coğ. Doğu Karadeniz sahilinde, doğusunda Tonya, Vakfıkebir, Torul, Şiran, güneyinde Erzincan Refahiye, güneybatıda Sivas Suşehri ve Ko-yulhisar, batısında Ordu Mesudiye ve merkez ilçeleriyle çevrili ilçe ve ilçe merkezi kent adı (40° 55' 0N, 38° 23' 60E, yükseklik 78 m)

Coğrafya: İl toprakları’nın % 92,4’ü dağlık olup, Giresun Dağları kıyıya koşut sırlanmış Canik dağları’nın doğuya doğru uzantısıdır.

Giresun’da bulunan önemli yükseltiler:

Doğuda: Gavur (Balaban) Dağları arasındaki  Abbas Musa (3.331 m), Gavur Dağı (3.248 m), Küçükkor (3.044 m), Cankurtaran (3. 278 m)

Batıda: Giresun Şebinkarahisar arasında Eri-mez Dağ (2.701 m), Ordu, Sivas ve Giresun il sınırlarının birleşme noktasında bulunan Karagöl dağları üzerinde Karataş (3.107 m), Kırkkızlar (3.025 m), Bektaş yaylası yakın-larında Yürücek (2.313 m)

Yaylalar: Yaylalık alanlar doğuda Karagöle dağlarından batıya doğru ardı ardına uzan-makta olup başlıcaları: Kulakkaya, Tamzara, Tamdere, Karagöl, Sağrak, Kümbet, Bektaş

Akarsular: Kelkit, Harşit, Özlüce, Yağlıdere, Aksu, Pazarsuyu

Tarım ve hayvancılık: Dünyanın en kaliteli fındığının yetiştirildiği Giresun’da, kıyılık alnlarda başta mısır, iç bölgelerde ise buğday ve arpa gibi tahıllar, baklagiller, patates olmak üzere çeşitli sebze ve meyve üretimi yapılmakta, fındık ziraati yapılama-yan iç bölgelerde hayvancılık önemli bir ge-çim kaynağı olarak sürdürülmektedir.

Giresun’un Küçüklü köyü, Eriklimanı, Espiye ilçesinde Zefre, Kulak, Tirebolu’ya bağlı yeni Mahalle köylerinde küçük çaplı kıyı balıkçılığı yapılmaktadır.

Terminoloji: Keresύn BR 50/ 68; K’eresi°n BR 51/ 63 (Araklı)

1933 yılında Şeninkarahisar ev Alucra ilçe statüsü kazanarak Giresun’a bağlanmıştır

Nüfus: 1515 yılında burada 31 Müslüman evine karşılık 221 Hristiyan evi bulunmakta-dır (Tayyip Gökbilgin, BTTK, 26 (1962), 330-33)

1871 Trabzon sancağı’na bağlı Gireson ka-zası nüfusu 8.637 (İslam 6.115, Rum 2.297, Ermeni 225)

Sotiriadis’e göre 1912 yılında Giresun kazası’nda 92.003 kişi yaşamakta ve bu nü-fusun % 48’i (44.214) Rum Ortodoks’tu NAK 208.

(2000)    524.010

(1997)    460.805

(1990)    499.087

(1985)    502.151

(1980)    480.083

(1975)    463.587

(1970)    451.679

(1965)    428.015

(1960)    381.453

(1955)    334.297

(1950)    299.555

(1945)    283.626

(1940)    279.236

(1935)    260.154

(1927)    165.033

İlçeler (15)

Alucra

Bulancak

Çamoluk

Çanakçı

Dereli

Doğankent

Espiye

Eynesil

Görele

Güce

Keşap

Piraziz

Şebinkarahisar

Tirebolu

Yağlıdere

Belediyeler:

Aydındere

Kırıklı

Giresun

Alucra

Bulancak

Çamoluk

Çanakçı

Dereli

Doğankent

Espiye

Eynesil

Görele

Güce

Keşap

Piraziz

Şebinkarahisar

Tirebolu

Yağlıdere

Aydınlar (Görele)

Bozat (Piraziz)

Çaldağ (Merkez) kuruluş 1993

Mahalleleri: Fatih, Gedikli, Melikli, Osmani-ye, Yahyalı

nüfus:

2000    3.044

1997    2.625

1990    2.781

Çavuşlu (Görele)

Duroğlu (Merkez)

Mahalleleri: Homurlu mahallesi, Konacık mahallesi

nüfus:

2000        2.202

1997        1.626

İnişdibi (Merkez) kuruluş 1999

Mahalleleri: Çimşir, Merkez, Sultaniye

nüfus:

2000        2.193

1997        2.066

Karabörk (Çanakçı)

Karabulduk (Keşap)

Kovanlık (Bulancak)

Köprübaşı (Görele)

Ören (Eynesil)

Soğukpınar (Espiye)

Üçtepe (Yağlıdere)

Yavuzkemal (Dereli)

Yenice (Çamoluk)

Merkez ilçesine bağlı köyler (54)

Tarih: Hitit döneminde ve sonrasında bölge-nin etnik ve demografik yapısı hakkında ay-rıntılı bilgilere sahip değiliz. Karadeniz’de ilk demografik değişikliğe yola açan Kimmer is-tilası’nın Giresun’u ne derecede etkilediği de muammadır.

     MÖ 7 yüzyılda Kerasus, Kotyora, Tripolis gibi Yunan kolonilerinin kurulduğunu ve Anabasis’ten (MÖ 400) Tirebolu ile Giresun arasında Mossinoik adlı kabilenin bölgedeki varlığını bilmekteyiz.

     Ksenophon, antik Kerasus şehrinin Kolh topraklarında kurulduğunu bildirmekle be-raber, Trabzon şehri etrafında yaşayan yerli halkı Kolh olarak nitelemesine rağmen, Gi-resun civarında yaşayan halk için bu adı kullanmamıştır. Med egemenliği, Pontus ve Roma İmparatorluğu döneminde bölgede ciddi demografik değişikliklerin olduğuna dair net bir kanıt yoktur.

     Giresun’un Trabzon İmparatorluğu’nun ikinci büyük şehri olduğu dönemde ise Çep-ni adlı Türkmen klanının ilin güney doğu-sundaki dağlık bölgeye yerleştiğini Panare-tos’un notlarından bilmekteyiz.

     Osmanlı hatta Selçuklu döneminde Gire-sun’un yerlisi olan Hristiyanların yok olduğu görülmektedir. Bölgeyi ziyaret eden Kudüs patriği Dositheos, 1681 yılında şehirde hiç Hristiyan olmadığını belirtmektedir:

“Amastris’te (Amasra) çok kiliseler ve çan kuleleri var ama hiç Hristiyan yok... Tieion, Kromne ve Kotyora (Ordu) ıssız... Kera-sus’ta bir kaç Hristiyan var, Tripolis’te de öyle,Tripolis kalesinde hiç Hristiyan yok” NAK 208.

     Bölgenin yerli halkının göç ettiğine ya da katledildiğine dair hiç bir bulgu olmaması, topluca İslam’a geçtiklerini akla getirmek-tedir.  20. yüzyılın başında şehirde bulunan dikkate değer sayıda Hristiyan 18. yüzyıl-dan itibaren, özellikle Tanzimat fermanı sonrasında başka yerlerden gelen göçmen-lerdi.

     Geçmişte Quirissonda, Cirisonda, Guiri-sonda, Chirizonda, Chressona, Crixonda, Kerasus, Kerasunda adlarıyla anılan şehri Bıjışkyan (1817) yılında çıktığı Karadeniz gezisinde şöyle tanımlamıştı:

“Giresun şehri, Ordu'ya 46 mil mesafededi. Arrianos'a göre bu şehri önce Sinoplular yapmış ve halktan vergi alırlamış. Kale, bilahare, denize yakın bir tepenin üzerinde iki kayanın arasına Mithridates'in oğlu Far-nas tarafından inşa ve tamir edilmiş olup kendi adı ile Farnikas olarak adlandırılmıştır. Kayanın üzerinde yıkılmış bir kale vardır ki bunu Trabzon kralları yapmışlardı. Giresun-un eski devirde faal bir ticaret merkezi olmadığı sikkesindeki alametten anlaşılmak-tadır. Filvaki, sikkenin bir yüzünde sağ elin-de bir mendil solunda da bir çoban değneği olduğu halde ayakta durmuş bir keçi adamı (faune), diğer yüzünde de Markus Aureli-us'un başı vardır ki bu, şehrin halkının an-cak odun ve koyun ticaretiyle meşgul oldu-ğunu gösterir. Şehirde çok kiraz yetiştiği için ona bu ad verilmiştir. Ammianos'a göre Romalılar Giresun'u zapt ettikten sonra ilk olarak Lukullus Roma'ya kiraz fidanları götürmüş ve bu meyve Avrupa'da yayıldık-tan sonra yüzyirmi sene sonra İngiltere'ye de götürülmüştür” PMN 78.

     Şehrin adının kaynağına dair diğer söy-lenceyi ise Evliya Çelebi kaydetmiştir:

“(Giresun) Kale Osmanlılarca kuşatılınca, Fatih Sultan Mehmet’in Mahmut Paşa’ya ‘Bu gece kaleye giresin’ buyrupundan, kalenin adı Giresun olmuştur” YU 3116.

     Kiraz ve Evliya’nın etimolojileri gerçekçi değildir. Antik Yunanca  keras “boynuz” ke-limesi (Bk. Kerasus), Giresun burnu’nu nitelemek için kullanılmış olabir. Bunun ya-nısıra Vakfıkebir ilçesinde de köy adı olarak kullanılan Kireşon (<? Kire + şon “kar”) ve Şırnakta Keresan/Kereşan kelimeleri de kö-ken teorilerinde gözden kaçırılmamalıdır. Yine de şehrin antik çağ Yunan kolonisi olduğu göze alındığında (Bk EK) Cerossus, Caresus toponimleri bir isim geleneğine işa-ret etmektedir.

     Giresun burnu denizin içine doğru  1,000 m kadar sokulmuştur, en yüksek nok-tası kuzeydoğu köşesi olup 129 m dir. Antik Kerasus burunun batı yamacında kurul-muştur, ana liman ise doğudakinden daha küçük olmakla beraber batıda yer alıyordu.

     Bıjışkyan’a dönersek: “Giresun’un, biri doğu tarafında Demirkapı limanı, diğeri de batıda Lona limanı denilen iki limanı vardır fakat ikisi de kışın emniyetli yerler değildir” PMN 78.

     Burnun 500 m kuzeydoğusundaki sığlık-ta Palamut (Palamida) kayalıkları adı veri-len bir sığlık vardır. Strabo Azak Denizi’nden gelen palamutların bu bölgede yakalandığını belirtmiştir (Strabo, Geography, XII, iii, 19)         

     Bıjışkyan’ın yorumunun aksine MS 7. ve 8. yüzyıllarda Giresun’da Roma İmparator-luğuna ait resmi bir ticaret bürosu bulun-maktaydı (George Theophylakos, Kommer-kiarios of Lazia, Trebizond and Kerasus, in the period 685-95, no. 55. I. 4373).

     Roma şehri olan Kerasus kendi sikkele-rini basmaya devam etmiştir. Roma’lı ko-mutan Lukullus’un Pontus krallığının ordu-sunu yendikten sonra, şehre girdiğinde, kiraz meyvesini ilk defa burada gördüğüi söylentisi şehrin adının kökeninin açıklan-masında kabul edilen tek teori olmakla bir-likte (Ammianus Marcellinus, History, XXII, iii, 16) Don ve Patricia Brothwell’in Food ve Antiquity adlı kitabında (Londra, 1969) Lu-kullus’un Giresun’da kirazla tanıştığı dönem-de İtalya’da zaten  kirazın bilindiği yazılmak-ta ve bu teoriyi çürütmektedir.

     Clajivo, 1404 yılında Giresun’un deniz kenarında kurulmuş, meyve bahçeleriyle kaplı ve etrafı surlarla çevrili korunaklı bir şehir olduğundan bahseder (Clajivo, 109).

     Giresun kalesi Osmanlı’nın Trabzon İm-paratorluğu’nu yıkması ertesinde el değiştirmiş, Çepni Türkmenlerinin garnizonu ola-rak kullanılmaya başlanmıştır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük.İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9.

*Yazarın izniyle Kısaltılarak aktarılmıştır. Tüm yasal hakları saklıdır ve kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.