Fatsa
Tarihçesi :
M.Ö. 400 yılında Fatsa ve Çevresinde
KOLHLAR, DRILLER, HALİPLER, MOSSİNOİKLER
ve TİBARENLER gibi Yunan asıllı olmayan
yerli kabileler yaşamaktadır. O döneme
ait önemli buluntuların Yapraklı
Mevkisinde Çıngırt Kaya ve çevresinde
mevcut olduğu tahmin edilmektedir. Fakat
bu tahminlerin ilmi bir dayanağı yoktur.
Çıngırt Kaya'da yapılacak bir yüzey ve
arkeoloji araştırması, bu dönemlere ait
önemli bilgi ve belgelerin çıkmasını
sağlayacaktır .
M.Ö. 675 lerden itibaren sırası ile
KIMMERLER, PERSLER ( M.Ö. 547 ),
MAKEDONYALI İSKENDER ( M.Ö. 334 ) ve
komutanları ( M.Ö. 312 - 208 ) Fatsa ve
çevresine hakim olmuştur. Fatsa' da İlk
Çağ dönemlerinden en dikkat çekeni ise
PONTUS devridir. ( M.Ö. 280 - M.S. 263 )
Pont hakimiyeti dönemi < Sıde > olarak
anılan yörenin daha da güçlenmesine
neden olmuştur. Bu devirle ilgili
rivayetler de kayda değerdir. Populer
amaçlı eserlerde geçen bu bilgilerin
hangi kaynağa dayalı olarak yazıldığı
bilinmemektedir. PONT hakimiyeti ile
ilgili genelde şu bilgiler
aktarılmaktadır :
< Fatsa' nın tarih sahnesinde önemli bir
yer alması miladi 1. yüzyılda başlar.
Mitrilat'ın ölümünden sonra II. FARNAK (
M.Ö. 65-42 ) Roma'ya bağlı bir krallık
olan PONT Devleti'nin başına geçer. II.
FARNAK bu günkü Fatsa'nın bulunduğu
yerde hükümdarlığını sürdürürken , Roma
'nın iç karışıklıklarından faydalanarak
hem istiklalini kazanmak hem de
idaresini genişletmek için çalışmış
fakat başarılı olamamıştır. II. FARNAK
Fatsa'nın eski Hükümet binasının
bulunduğu sahada kızı FANİZAN adına bir
şato inşa ettirmiştir. Bu şatodan dolayı
buraya < FANIZAN > adı verilmiştir.
Sonraki yüzyıllarda FANİSE , PHADSANE ,
PYTANE , FAÇA adları ile anılan kasaba
en son Fatsa adını almıştır. >>
PONT Devletinin sınırları dahilinde
Fatsa bulunmakla beraber,bazı
kaynaklarda geçen başkent olduğu
iddiasının bir dayanağı yoktur. Kasaba
ŞARL TEKSİYE ' de < Fatizan şatosu >
vilayet salnamelerinde < Vadisane >
olarak adlandırılmaktadır. Popüler
kaynakların ifadelerine göre II. FARNAK
tan sonra bölgeye ayrı bir sülaleden
gelen POLEMEN hükümdarlık yapmıştır.
M.S. 63 tarihinde Pont devri, Roma
tarafından ortadan kaldırılmış, M.S.
395' te ise bu topraklar Roma'dan
Bizans'a devir olmuştur. M.S. 391 den
itibaren Anadolu'ya giren PEÇENEK ve
KUMAN Türklerinin akınları ve
yerleşmeleri görülmektedir.
Türklerin Fatsa yöresine kesin olarak
yerleşmelerini Malazgirt ( 1071 )
sonrası Akınlar sağlamıştır. Danışmet
Gazi' nin beylerinden SEVLİ Bey, Ladik
taraflarından harekete geçerek az
zamanda Samsun, Ünye, Fatsa ve Giresun
taraflarını elde edip Trabzon' a kadar
ilerlemeyi başarmıştır. Bu olaylardan
sonra yerleşen Oymaklar sayesinde
Türkleşme ve İslamlaşma süreci
başlamıştır. Bu Oymaklardan en önemlisi
ÇEPNİ' lerdir. Çepniler bu alt yapıyı
sağladıktan sonra 1380 lerde Hacı Emir
Oğulları adlı bir Türk Beyliğinin
hakimiyet dönemi başlamıştır. 1427 / 28
de Yörgüç Paşa' nın Canik Seferi ile
Fatsa Osmanlı topraklarına bağlanmıştır.
Hacı Emir Oğulları dönemi Fatsa' da ki
Türk nüfusunun temelini oluşturmuştur.
13 ve 14 yüzyıllarda kıyı kesiminde
Ceneviz kolonilerinin etkileri
görülmektedir. Sahildeki tabya
Cenevizliler tarafından depo olarak
kullanılmıştır.
Bu dönemde Fatsa Karadeniz'in önemli
ticaret merkezlerinden biri olmuştur.
Cenevizlilerin Karadeniz hakimiyetleri
Fatih döneminde sona erdiği için
Fatsa'dan da muhtemelen bu dönemlerde
ayrılmışlardır. Fatsa'da Türk hakimiyeti
dönemi 1380'lerde Hacı Emir Oğulları ile
Osmanlı Dönemi ise 1427 / 28 ' de
başlamıştır.
Osmanlı Dönemi (1427-1922)
1) Fatsa'da İdari Taksimatın Kuruluşu ve
Gelişmesi :
Fatsa idari olarak Canik Sancağına
bağlıdır. Osmanlı kayıtlarında Fatsa
yöresinin adı "Satılmış - ı Mezid Bey"
veya "Nahiye-i Satılmış-ı Ferid Bey" dir.
15 yy kayıtlarında Nahiye statüsündeki
Satılmış, 16 . ve 17 . yy kayıtlarında
kaza olarak geçmektedir. Yörede 15 yy da
tek bir kaza varken 1642'de altı kaza
ortaya çıkmıştır. Tapu defterine göre
kazaların adları şunlardır : Satılmış,
Cevizderesi, Çöreği, Meydan, Sergis ve
Keşdere. Katip Çelebi bunlara Fatsa ve
Vonayı' da eklemiştir.
Canik Sancağı, 15 ve 16 yy. ' da Eyaleti
Rum'a ; 17 yy. ise Sivas Eyaletine
bağlıydı. Bu durum 1847 ' ye kadar devam
etmiştir. 18 yy. ' ın ikinci yarısından
itibaren Canik ve Trabzon'a aslen
Fatsalı olan Caniklizadeler hakim
olmuştur. 1846 / 47 yönetsel bölümünde
Trabzon Eyaletine bağlı bir sancak olan
Canik , 1872 - 77 ' de bağımsız sancak
olmuş,tekrar Trabzon ' a bağlandıktan
sonra 1908 ' de yeniden bağımsız sancak
olmuştur.1851 ' den 1856 ' ya kadar kaza
statüsünde olan Fatsa Kasabası 1869 '
dan 1872 'ye kadar Ünye Kazasına bağlı
bir nahiyedir. Kasaba 1878 ' de yeniden
kaza yapılmıştır.
B.M.M. ' de 30 Kasım 1920 ' de başlayan
Ordu ve Giresun sancaklarının oluşumu
hakkındaki kanun ile ilgili yapılan
görüşmeler sonunda 4 Aralık 1920 ' de
Ordu ve Giresun Sancakları kurulmuştur.
Merkezi Ordu olmak üzere Canik Sancağına
bağlı Fatsa ve Ünye kazalarının
bağlanması ile Ordu Sancağı kurulmuştur.
Fatsa ve Ünye halkı bu karara karşı
çıkmış ve Ünye Sancağı 'nın kurulması
teklifinde bulunmuşlardır. Ancak bu
teklif reddedilmiştir. Böylelikle Fatsa
4 Aralık 1920 ' de Ordu ' ya bağlı bir
Kaza olmuştur.
|
