Çaybaşı tarihi

İLÇENİN GENEL TANITIMI:
İlçemizin tarihi çok eskilere dayanır. Çeşitli bölgelerde yapılan kazılar sonucunda bulunan altın, bronz, süs eşyaları ile çömlek ve kerpiç mezarlar bizi M.Ö. 3000 yıllarına yani eski yunan’ ın en parlak devri olan klasik döneme götürür.

İlçemizde yaşayan halkın büyük kısmı 1778 - 1779 Osmanlı - Rus savaşından sonra Kafkaslardan (Batum) gelip Köklük, Akbaba, 1960 lı yıllara kadar Çilader olarak anılan ve Çağlayan, Çınar, Çandır Mahallelerinden oluşan şimdiki Çaybaşı Merkezinin bir kısmına yerleşmişlerdir. Çilader isminin veriliş sebebi “Osmanlı devletinin son dönemlerinde Üretimin çok düşük, yetişkin insanların askerde, cephelerde bulunması nedeniyle, yorgun ve fakir düşen halkın büyük çoğunluğunun bir yandan yoksullukla bir yandan da Ermeni ve Rum çeteleri ile mücadele etmek zorunda kalmış olması, bu mücadelenin kazanılmasında halkın çok çile ve eziyet çektiğinden dolayı yöreye çile çekmekten “Çileder” adının verildiği rivayet edilmektedir. 1961 yılında Çilader ismi Türk Dil Kurumunca değiştirilerek Akçay ile curi Çayları arasında yer alması nedeniyle ÇAYBAŞI ismini almıştır.

İlçemizde yaşayan insanların diğer bir kısmının ise mazisi daha eskilere , Danişmend' lilere dayanır. Danişmendliler Anadolu Selçuklularına bağlı olarak 1095 -1175 tarihleri arasında Türkiye Devletinin bir parçasını teşkil etmişlerdir. Devletin kurucusu Emir Gazi Danişmend Taylı Bey dir.

Danişmend Taylı Bey, Anadolu' nun fethine katılan ve Türkiye’ nin kurulmasında rol oynayan büyük bir komutandır. Kurduğu Devlete Danişmend adı verilmiştir. Bu Devletin hakim olduğu yerler Sivas, Tokat, Amasya ve cıvacıdır. Danişmend Bey bu bölgeye tamamen hakim olabilmek için fütuhatını sahile doğru yaymaya çalışıp, ağır fakat kuvvetli bir şekilde Niksar’ dan itibaren Ünye, Fatsa, Korgan ve Aybastı ile Mesudiye bölgelerini ele geçirmiştir.

Danişmend Sultanlarından Melih Gazinin oğlu Emir Nizamettin Yağı Basan, 1197 yılında Niksar üzerinden Ünye’ ye inerek Ünye ve Bafra’ ya kadar sahili işgal etmiştir. Ertesi yıl bir anlaşma ile Ünye’ den Bafra’ ya kadar işgal ettiği sahil topraklarını Bizans’ a iade eden Yağı Basan’ ın Ünye’ nin Tekkiraz Kasabası yakınında bulunan kendi adını taşıyan köyde (Yağıbasan) karargah kurduğu ve buradan sefer yaptığı kuvvetle muhtemeldir.

Danişmend' lilerin Yağı Basan zamanında (1142 - 1164) Ünye’ nin yukarı bölgeleri (Çaybaşı, İlküvez, Tekkiraz, Akkuş) ile Fatsa, Aybastı arasındaki dağlık araziye hakim oldukları, bu bölgedeki Danişmend' lilere ait köy ve yer adlarından anlaşılmaktadır.

Halkın büyük bir kısmı bu zamanda gelip, bu bölgeye yerleşmişlerdir.

Yakın zamanlara geldiğimizde, İlçemizdeki ilk canlılık ve hareket 1952 yılında haftanın Salı günleri Pazar yeri kurulması ile başlanmış olup, 1955 yılında Akbaba, Bolluk, Derebaşı, Devecik, Dumantepe, Düzmeşe, Eğribel, Göksu, İçeribükü, İkizce, İlküvez, Kapılı, Karlıtepe, Kaynartaş, Kazım Kara Bekir Paşa, Kervansaray, Kiraztepe, Kocaman, Köklük, Kurudere, Kurtluca , Söylemez, Şentepe, Yağdaş, Yağmurtepe ve Yoğunoluk köylerinin bağlanması ile Nahiye olma emri verilerek Çilader Nahiyesi ismi altında köylerin merkezi durumuna getirilmiştir. 05 HAZİRAN 1972 yılında Belediye teşkilatı kurulan İlçemiz Ünye İlçesinden ayrılarak 09 MAYIS 1990 tarih ve 3644 sayılı kanunla İlçe olmuştur. 09 A?USTOS 1991 yılında İlçe olarak faaliyete geçmiştir.