Bedesten, Trabzon il merkezi, Kemeraltı semti, Çarşı mahallesinde bulunan yapının kesin yapım tarihi belli değildir.
Lynch ‘eski İtalyan deposu’ (Lynch [1893-98],I, 29), Succi, 11. yüzyıl Ceneviz yapısı olduğunu (Succi, Trebisonda, 230), kimi yazarlar Venediklilere ait bir üs, kimi de İranlı tüccarlar için Trabzon İmparatorluğu döneminde inşa edilmiş bir ticarethane olduğu görüşündedirler.
Bryer, Bedesten’den ilk olarak 1512 yılında, Yavuz Sultan Selim’in annesi, Maçka’lı Gülbahar Hatun’un İmaret listesinde, söz edildiğini, daha sonra 1550-70 döneminde ise, Mehmet Aşığın, Arap ve İranlı tüccarların merkezi olduğunu yazdığını, en garibi Clajivo ve Bessarion’un yapıdan bahsetmediğini bu yüzden yapının 1461-1512 arasında yapılmış olacağını ileri sürer BW.
İşin garip tarafı, İstanbul Galata’da bulunan Bedesten de Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Yapım tarihi ve kim tarafından yapıldığı sır olsa da bedestenin kul-anım amacı son derece nettir:
İpek yolu üzerinde yer alan Trabzon’da, tüccarların doğudan aldıkları ipek, baharat v.s. gibi başta İstanbul olmak üzere çeşitli yerlere ihraç edilecek malların, saklanması gereken depo görevi görmek.
Bedesten, 4.2 ´ 28 ´ 28 cm lik düzenli küçük taşlardan yapılmış, kare planlı bir yapıdır ve kubbe dört fil ayağı üzerine oturtulmuştur. Fil ayaklarındaki delikler kat arası demirleri içindir. Ahşap olan kat bölmesi bu demirlerin üstüne oturtulmuştur. Dört bir yana kapısı olan binanın 48 odası vardır. Üst kattaki odalar mal sahiplerinin oturup aşa-ğıdaki mallarının satılmasını beklediği yer-lerdi.
Evliya, anılarında bedestenin ticari işlevi-ni anlatmaktadır:
“Trabzon’un çarşıları çok zengindir. En seçkini Mumhane kapısı önünde taşra esnafının bulunduğu Mumhaneönü Çarşısıdır. Burada bir sürü dükkan, deniz kıyısında adeta üst üste yıkılmış durumdadırlar. Ayrıca taştan yapılmış büyük bir Bedesten binası vardır ki, büyük tüccarlar bu bedestendedirler”
1631’de Kazak korsanların Trabzon’a beklenmedik bir saldırı düzenlemeleri üze-rine İmaret Mahallesi, 1633’de Hatuniye İmareti vakfı olan Aşağıhisar’daki Bedestan yanmıştır (Ö. Akbulut, Trabzon 131) Bıjışk-yan, yangını bildirirken yapı hakkında detay-lı bilgi vermektedir:
“Bedesten, çarşı içinde dört köşe ve yüksek bir yapıdır. Dört cenahında birbirine karşıt dört demir kapısı vardır. Orta yerde bulunan iyi su kuyusu, dört tarafa uzanan yolların birleştiği noktadadır. Doğu kapısının üzerin-de bulunan bozuk yazıların Cenovalılar’a ait olduğunu söyledilerse de bunu tahkik etmek mümkün olmadı. Yapı yüksektir ve önce dört sütuna oturtulmuş ikinci bir katıda var-mış fakat yangından sonra dükkanlar tek katlı kalmıştır” PMN 106.
Yakın zamana kadar marangoz atölyesi olarak kullanılırken Trabzon Valiliği İl Özel İdaresi tarafından kamulaştırılarak aslına uygun restore edilmiştir:
“Bedesten, kültür ticaret merkezi olacaktır. Bedesten Çarşısı’nın turizme kazandırılması ve ticaret merkezi olması için bugüne kadar 407 milyar harcama yapıldı. Yapılan harca-manın 290 milyarı ise, Bedesten’in çevresinin açılmasına harcandı” (Trabzon Valisi Adil Yazar; 09/12/2000, Zaman Gazetesi)
Kaynak: Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. Heyamola yayıncılık, İstanbul. 2005. ISBN: 975-6121-00-9.
