Ihlara Vadisi
Aksaray’a 40 km. uzaklıktadır. Vadiye, Aksaray-Nevşehir karayolunun 11. km.’sinden sapılarak gidilir. Hasandağı’ndan çıkan bazalt ve andezit yoğunluklu lavların soğumasıyla ortaya çıkan çatlaklar ve çökmeler kanyonu oluşturmuştur. Bu çatlaklardan yol bulan kanyonun bugünkü halini almasını sağlayan Melendiz çayına ilk çağlarda Kapadokya ırmağı anlamına gelen “Potamus Kapadukus” denilmekteydi.
14 km. uzunluğundaki vadi Ihlara’dan başlar Selime’de son bulur. Vadinin yüksekliği yer yer 100-150 m.’dir. Vadi boyunca kayalara oyulmuş sayısız barınaklar, mezarlar ve kiliseler bulunmaktadır. Bazı barınaklar ve kiliseler yeraltı şehirlerinde olduğu gibi birbirlerine tünellerle bağlantılıdır.
Ihlara vadisi morfolojik özelliklerinden dolayı keşiş ve rahipler için uygun bir inziva ve ibadet yeri, savaş ve istila gibi olağanüstü zamanlarda ise gizlenme ve korunma yeri olmuştur.
Ihlara vadisi kiliselerindeki süslemeler 6. yüzyılda başlayarak 13. yüzyılın sonuna kadar devam etmiştir.
Vadi boyunca yer alan kiliseler iki gruba ayrılabilir. Ihlara’ya yakın olan kiliselerin freskleri Kapadokya sanatından uzak, doğu etkisi taşırlar. Belisırma yakınında yer alanlar, Bizans tipi fresklerle süslüdür.
Ihlara Bölgesi’nde Bizans Dönemi’ne ait bilinen kitabelerin sayısı oldukça azdır. Belirsırma köyüne 500 m. uzaklıktaki St. Georgios (Kırkdamaltı) Kilisesi’nde Selçuklu Sultanı II. Mesud (1282-1305) ve Bizans İmparatoru II. Andronikos’un adlarını içeren 13.. yüzyıla ait fresk üzerine yazılmış bir kitabe bulunmaktadır. Bu kitabe bölgeyi ellerinde bulunduran Selçukluların hoşgörülü yönetiminin varlığını kanıtlamaktadır.
Ihlara vadisinde yer alan ve freskleri en iyi korunmuş olan kiliseler: Ağaçaltı, Pürenliseki, Kokar, Yılanlı ve Kırkdamaltı Kiliseleri’dir.
Ihlara Vadisi Kiliseleri
Ağaçaltı Kilisesi
Haç plânlı, kubbeli, beşik tonozlu, üç apsisli bir kilisedir. Girişin tam karşısındaki duvarda yer alan St. Daniel tasvirinden dolayı “St. Daniel Kilisesi” de denilmektedir. Beyaz zemin üzerine kırmızı, gri ve sarı renk kullanılmış, tonozu oldukça zengin motiflerle süslenmiştir. Kilise İkanoklastik Dönem öncesine tarihlenmektedir.
Sahneleri: Müjde, Ziyaret, Doğum, Üç müneccimin tapınması, Mısır’a kaçış; Vaftiz, Meryem’in ölümü, Daniel arslanlar arasında; kubbede ise İsa’nın göğe yükselişi ve aziz tasvirleri.
Pürenliseki Kilisesi
Dört bölümden oluşmaktadır. Giriş koridoru beşik tonozludur. Kilise iki nefli, iki apsislidir. Nefler arası geçiş kemerli iki sütunla sağlanır. Sahneler örgü motifi ve kalın bantlarla panellerle ayrılmıştır. Gerek geometrik motifler gerekse diğer sahneler açısından Kokar ve Yılanlı Kilise süslemelerine benzerlik gösterir. Kilise 10. yüzyılın başına tarihlenmektedir.
Sahneleri: Peygamberlerin görünümü, Deesis, Müjde, Ziyaret, Bakireliğin ispatı, Beytüllahim’e yolculuk, Doğum, Üç müneccimin tapınması, Mısır’a kaçış, Vaftiz, Kudüs’e giriş, Son yemek, İsa çarmıhta, Kadınlar boş mezar başında, İsa’nın cehenneme inişi, İsa’nın göğe yükselişi, Son yargı, Daniel arslanlar arasında ve aziz tasvirleri.
Kokar Kilise
Tek nefli ve beşik tonozlu olan kiliseye bugün yıkılmış olan apsisinden girilebilmektedir. İhtiyaç ndeniyle kayanın iç kısımlarına doğru oyularak cenaze salonu nefe ilave edilmiştir.
Süslemelerin tonunda gri renk hakimdir. Oldukça iyi korunmuş olan tonozda büyükçe bir haç motifi vardır. Haç motifinin ortasında yeralan kare çerçeve içindeki el motifi üçlü kutsama işaretidir. Kilise 9. yüzyılın sonuna tarihlenmektedir.
Sahneleri: Deesis, Müjde, Ziyaret, Bakireliğin ispatı, Doğum, Üç müneccimin tapınması, Vaftiz, Üç yahudi gencin fırında yakılması, Mısır’a kaçış, Son yemek, İhanet, İsa çarmıhta, Kadınlar boş mezar başında, İsa’nın gömülmesi, Pentakost ve aziz tasvirleri.
Yılanlı Kilise
Haç plânlı, beşik tonozlu ve tek apsislidir. Kuzey Duvarında bulunan şapelin içinde keşiş mezarları bulunmaktadır.
Batı duvarında yer alan sahnede, yılanların saldırısına uğramış dört çıplak günahkâr kadından dolayı kiliseye, bu ad verilmiştir. Sekiz yılanın saldırısına uğrayan birinci kadına ait kitabe tahrip olduğundan, suçu anlaşılamamaktadır. Yılanların ikinci kadını çocuğunu emzirmediği için göğsünden, üçüncü kadını yalan söylediği için ağzından, dördüncü kadını itaat etmediği ve söz dinlemediği için kulaklarından ısırmaktadır. Kilise 9. yüzyılın sonlarına tarihlenmektedir.
Belisırma Kiliseleri
Kırkdamaltı (Aziz George) Kilisesi
Düzensiz altıgen plânlı, düz tavanlı olup apsisi yıkılmıştır. Kilise’nin zemininde ve nişlerde mezarlar yer almaktadır. Kilise kitabelerinde Selçuklu Sultanı’ndan ve Bizans İmparatoru’ndan bahsedilmektedir. Mezar nişindeki bir başka kitabede ise şu ifadeler yer alır: “Ruhumuzu günahlardan arındır, öyle ki bir ruh adamın ruhu kadar arındır… senin hizmetkârın.” Kilise 13. yüzyıla (1283-1295) tarihlenmektedir.
Sahneleri: Yıkılmış apsiste Deesis, İsa çarmıhta, İsa’nın göğe yükselişi, Meryem’in ölümü, St. George’a adak ve aziz tasvirleri.
Selime
Ihlara vadisinin bitiminde yer alır. Selime köyünde dik yamacın eteklerini yaslanmış peribacaları, bazilika tipinde katedrali, köye adını veren ve Selçuklu Dönemi’ne ait Selime Sultan Türbesi, kayaya oyulmuş kalesi ve kaya kiliseleri bulunmaktadır.
Aksaray
Hasandağı’nın eteklerinde, geniş bir ova üzerine Anadolu!yu doğudan-batıya, güneyden-kuzeye bağlayan ana yolların keşistiği noktada kurulmuştur. Özellikle Roma Dönemi’nde önemli bir şehir olan Aksaray, adını Kapadokya krallarından Archelaos’tan almıştır. 11. yüzyılda Selçukluların egemenliğine geçen şehrin adı, Aksaray olarak değişmiştir.
Aksaray’daki önemli eserler; 15. yüzyıldan kalan Ulu Cami, en eski Selçuklu eseri olan Kızıl Minare (Eğri Minare) ve Zinciriye Medresesi’dir. Kapadokya Bölgesinin önemli merkezlerinden olan Ihlara Vadisi ve Güzelyurt ilçesi Aksaray ili sınırları içerisindedir.
Güzelyurt (Gelveri)
Aksaray’a 45 km., Ihlara vadisine ise 15 km. uzaklıktadır. Doğal konumu, 19. yüzyıl mimarlık örnekleriyle Kapadokya merkezleri arasında seçkin bir yeri vardır.
Hristiyanlığın yayılması için çalışan Naziandozlu Gregorius adlı din adamı, Güzelyurt’u önemli bir merkez haline getirmiştir.
Güzelyurt’ta bulunan kiliseler; Yüksek Kilise, Kızıl Kilise, Silvişli Kilise, Ahmatlı Kilise ve Koç Kilisesi’dir. Ayrıca 1891 tarihinde kilise olarak inşa edilen ve halen cami olarak kullanılan kitabeli bir yapı da Güzelyurt’a ayrı bir özellik katmaktadır..
Eski Gümüş (Gümüşler Manastırı)
Niğde’nin 8 km. kuzeydoğusunda, Niğde-Kayseri karayolundan 4 km. içerde Gümüşler kasabasında bir kaya manastır, kilisesidir. 10. yüzyılda yapılmış manastıra tonoz biçimli kapıdan girilir. Manastır avlusunun batı, güney ve doğusunda kaya oyma odalar, kuzeyinde ise kilise yer alır. Kilise kapalı haç plânlı, merkezi kubbeli, dört sütunlu, çapraz tonozlu, üç apsislidir.
Sahneleri: Doğum ve İsa’nın mabete takdimi; sahneleri çok ayrıntılı ve incelikli olarak işlenmiştir. Apsiste Deesis ve Havariler, Meryem’in çeşitli tasvirleri, aziz ve melek portreleri.
