VAN KOÇÇARİSİ:
Erzurum’un 12 sıra barında yöre oyun erkânına (töresine) göre dördüncüsüdür. Adına bakılırsa Van menşeindendir veya o bucağa (yöreye) iz’fetle (bağlanarak) adlandırılmıştır.
Bu barda artık bel hareketleri de yer alır. Yani, kendisinden önceki üç bara göre bu böyledir. Oyuna kol kola girilerek başlanır. Bacak ve ayak hareketlerine karşılık bel de hareket ettirilir. İki kısımlık yürüyüşü vardır:
Biri, olunduğu yerde sayarak yapılanıdır. Öbürü yürür durumdadır. Bunlar nöbetleşe icra edilirler. Oyun sonunda oturuş durumu vardır, yani oyuncular çömelirler ve oyun bu oturuşla son bulur. Oyunlardaki oturma hareketleri zaten hep bitişe tekabül eder. Van koççarisi’nde oturma noktası ve hareketleri bambaşkadır. Kendisinden sonra gelen barın, yani Hoşbilezik’in hareketlerini andırır.
VARAGELE:
Bilecik’in Osmaneli ilçesinde bu oyun 2-30 kişi tarafından gırnata (klarnet) ve keman ile yürütülür. Kadın erkek birlikte veya ayrı ayrı oynarlar. Vargel olarak da söylenir.
VAR ANAM GEL ANAM OYUNU:
Manisa’nın Soma ilçesinin Tarhala oyunlarındandır. Erkekler bir tarafta, kadınlar öte yanda kendi alemlerindedirler. Koyun yatırma adetine de sahne olan bu kurban bayramı, orada bilhassa genç kız ve delikanlıların umut günüdür. Bir ara delikanlılar genç kızlara elli metre kadar yaklaşınca onlar da oyun hazırlamaya giderler. Erkekler dümbelekler çalarak oynarken kızlar seyirci kalır. Sonra, kızlar Ayak Oyunu’na geçerler.
On beşlik kızlar ve daha büyükçeleri, meydanın ortasına gelip bir halka kurarlar. Zeybek kıyafetine giren bir kız on kadar kız kılıklarıyla yan yana durur. Bu kızlar, erkekleri temsilen bellerine birer çubuk parçası sokarlar. Karşı taraftakilerden biri de kocakarı kıyafetine girerek, kızların yanında yer alır. Delikanlılar, kızlara on metreye kadar yaklaşırlar. O gün, kızlar çok serbesttir. Çünkü, bu gün “bekar kızların talih günü”dür.
Erkekleri temsil eden taraf ellerini kaldırıp ayaklarını çağırdıkları türküye uydurarak karşılarındaki kızlar grubuna doğru oynaya oynaya yürürler. Birlikte ve tempoyla şık şıkır çağırdıkları türkü şudur:
Var anam, gel anam
İşte nişanlımı getirdim
İşte yüzüğümü getirdim
Ölmeden gel anam
Kızları temsil eden grup cevap veriyor:
Sizin nişana tasma derler
Sizin yüzüğe halka derler
Al kelam ile dünür
Gel kelam ile dünür
Oyun böylece karşılıklı manilerle devam ederken cümlesinin (hepsinin, tamamının) nakaratı olarak “Al kelam ile dünür” söylenir. Karşılıklı olarak onar onar gidip gelişlerde çok nazlı ve pek şirin edalarla oynar, sekmelerle karışlaşırlar.
Türkünün geri kalan sözleri karşılıklı olarak şöyledir (Daima bir taraf iki mısrayı nakaratıyla birlikte söyledikten sonra, karşı taraf da nakaratıyla birlikte dört mısra söyler. Tekrar birinciler aynı ölçüde sözlere devam ederler):
Delikanlıları Temsil Eden Grup
– İşte küpemi getirdim
İşte altınımı getirdim
– İşte incimi getirdim
İşte fistan getirdim
– İşte fotin getirdim
İşte çorap getirdim
– İşte ferace getirdim
İşte üç etek getirdim
– İşte libade getirdim
Bıçakcık olsa, bıçakcık olsa
Belinde dursa, belimde dursa
– Benim oğlum küstü gitti
Alakçasına şaştı gitti.
Kızları Temsil Eden Grup
– Sizin küpeye boncuk derler
Sizin altına eşek nalı derler
– Sizin inciye boncuk derler
Sizin fistana çuval derler
– Sizin potine çarık derler
Sizin çoraba tutaç derler
– Sizin feraceye kepenek derler
Ona bizde bulaşık bezi derler
– Sizin libadeye hasır derler
Kısacık (altın dizisi) olsa, koynumda dursa
Tekecik (tepelik) olsa, başımda dursa
– Ben kızımı Şam’a veririm
Dam’dan ırak yere veririm
Yine size vermem.
Bu türküden sonra usulü dairesinde oynaya oynaya halka haline gelerek otururlar. Kocakarıya yaklaşan zeybek kadın, üç defa köpek gibi havlayıp güç hal ile oturur. Deminki sözleri hatırlar, sinirlenir ve nihayet der ki
– Allah’ın emriyle, koca bıçağın demiriyle bize kızı verin.
Oğlan tarafı bellerindeki değnek parçalarını pala gibi çekerek ayağa kalkar. Kızlar ise:
– Oğlanları görelim, diyerek yumuşarlar.
Oğlanları temsil edenler, dizilirler. Kızlar da onların karşılarında sıra olurlar. Kızlar ile oğlanlar birbirlerini muayene ederler. Bu sırada asıl delikanlılar on adım kenarda kızları seyretmektedirler.
Oğlanları temsil edenlerden birkaçı kızlara hücum ederek birkaçının başörtülerini çekerler. Saçlarından tutup hep taraflarını açarlar. Artık namahremlik (kaç-göç) kalmamıştır. Ev haliyle kalan kızı az sonra gûya kaçırırlar. Diğerleri el çırpar:
– Aldık kızı! Aldık kızı! Oyun bitti!
Bu oyundan maksat, delikanlıların evvelce tasarlayıp kızlara bildirdikleri kızı açık saçık görebilmesidir. Tabiatiyle, oyundaki kızlar, hep iyi giyimli süslü püslüdürler. Görülmüş ve sesi duyulmuştur artık. Altınları bile göze çarpmıştır. Bir hafta içinde ailesinden istenilmesi mecburidir. Aksi takdirde, gelecek yılın “koyun yatırması”nı bekleyecektir.
Evlendikleri takdirde, kadın her zaman kocasına; “Sen beni Koyun Yatırma’da göre göre bile bile aldın. Şimdi niye beğenmiyorsun?” diyebilecektir. Bu türden sitemlere hakkı olabilecektir.
Ana babadan önce söz kesilmenin bir nevi mukaddimesi (girişi) durumundaki bu sahne köy kuruldu kurulalı her yıl tekrarlanırmış. Oyunun bitmesinden sonraki bir safhası da, kızı oğlanların, oğlanı da kızların taliplere övmeleri şeklinde tecelli edip, caymamalarını sağlamaya çalışmak olurmuş. Oyunun bitiminde kız ile oğlan arasında kaşla göz arası işaretleme dahi cereyan edebildiği unutulmasın.
Bu hoş gün, karanlık çökünceye kadar sürerek, saatlerce çobansız kalan koyunlar nihayet genç sahiplerini bularak aralarında sürü olup ağıllarına dönerler. Oyun, muhtelif (çeşitli) talipler adına el altından tekrarlanmıştır.
VARDIR YELDİR:
Bilecik’in Küplü köyünde incesaz yahut davul ve saz (bağlama) ile (bu takdirde davul tokmakla değil parmaklarla odada çalınır) iki kişi tarafından karşılıklı yürütülür. Çift olarak 8,10,12 kişi birlikte oyuna kalkabilirler. Yalnız erkekler tarafından oynanılırsa da, kadınlar ayrıca kendi meclislerinde de oynayabilmektedirler. Atalardan kalmalığı ihtiyarlarca biliniyor.
Bu köyde Zeybek oyununa da beş altı çift erkek hep birlikte kalkabilmektedirler.
VARGEL:
Bilecik’in Bozüyük ilçesinin Deveyalak köyünde “Kıpırdım” gibi bu çeşit de bağlama ve meydan sazı eşliğinde 2-4 kişi tarafından yürütülür. Kadın erkek karma halde de oynarlar.
Aynı ilçenin Dudurga köyünde de aynen varlığı bilinmektedir.
| VEZİ:
Kaşık oyunu demektir. |
VEYLİŞHANE:
Urfa’nın (Şanlıurfa) Siverek ilçesinde tef ve zilli maş eşliğiyle tek erkek tarafından oynanılan bir oyundur. Bileni çoktur. İki kişilik Kol Oyunu bundan farklıdır.
VİLK:
Vilk veya Vilik Tunceli oyun havalarındandır.
