Yükseklerdeki yalnız: Huş tavuğu
Huş Tavuğu ya da Mere Horozu adlarıyla da bilinir. Ülkemizin kuzeydoğu dağlarında yaşayan bu tür Kafkaslara endemik olmakla beraber Birdlife International (Dünya Kuşları Koruma Örgütü) ve de IUCN Dünya Koruma Örgütü hakkında yeterli bilgi olmayan kategorisinde değerlendirilmiştir. Bu kuş dünyanın başka hiçbir bölgesinde mevcut değildir. Bu bölgeye olan özgülüğü nedeniyle oldukça değerli ve gelecek nesillere nakledilmesi gereken bir doğa ve kültür mirasıdır.
Artvin yöresinde genellikle Kaçkar ve Karçal Dağları’nda Yusufeli, Murgul, Şavşat ve Borçka ilçeleri sınırları içinde bulunan bu türün yıl boyu avı yasaktır. Yusufeli yöresinde bu türe halk arasında meşe tavuğu da denilmektedir. Türü korunması aynı zamanda türle aynı alanları paylaşan diğer canlıların ve de bitkilerin korunması demektir. Ülkemizde dağılışı Trabzon, Rize, Artvin ve Ardahan illeriyle sınırlıdır. Doğa Derneği’nin yapmış olduğu araştırmalar sonucunda türün popülasyonun azaldığı ve bu türe yönelik tehditlerin arttığı anlaşılmıştır. Türe yönelik en büyük tehditler yayla yollarının yapımı sonucunda bu kuşun yaşam alanlarını kaybetmesi, kaçak avcılık ve de dağlarda son yıllarda turizm faaliyeti sonucu türün rahatsız edilmesidir.
Türün aynı zamanda ekonomik değeri de vardır ve özellikle Avrupa’dan gelen kuş özlemci turistler bu türü yerinde görmek için bölgeye gelmektedir. Şu an Rize’nin İkizdere ilçesi Sivrikaya köyüne yılda 600-700 Avrupalı turist sadece bu türü görmeye gelmekte ve turistlere verilen konaklama, ulaşım, rehberlik, vb. hizmetler sonucunda bölgeye ekonomik olarak da bu tür katkı sağlamaktadır.
Tanımlama
Orta boy bir av kuşudur. Erkeği siyah renkli, uzun kuyruklu bir kuştur. Kuyruğu aşağı doğru kıvrık ve ucu çatallıdır. Kırmızı ibikleri ve beyaz kanat köşesi ancak yakın mesafeden görülebilir.Siyah tüyleri mavi-yeşil yanardönerlidir ve uçuşta belli olan beyaz kanat altı örtücüleri vardır. Dişisi sık ve paralel çizgilerle bezenmiştir, belli belirsiz bir sürmesi, erkeğindeki gibi beyaz kanat köşesi vardır. Sırtı kahverengi, göğsü gridir. Kuyruğu erkeğinkinden kısa ve küt uçludur. Gençleri anneye benzemekle beraber dişilerin giysileri daha kahverengi tonlara sahipken erkeklerde kül rengi hakimdir ve erkek yavruların kuyruğu birazcık daha uzundur. Genç bireylerde beyaz kanat köşesi yoktur.
Yaşam Alanı
Yüksek dağ biyomu (yaşam birliği) türlerinden biri olan huş tavuğu 1500- 3000 m. arası ormanlar, çalılıklar ve alpin çayırlarda bulunur, beyaz çiçekli ormangülü (Rhododendron caucasicum) ve huş ağacı (Betula pendula) bulunan alanlarda daha sık görülür.
Yazın yapraklar,meyveler ve böceklerle beslenir, kışınsa yoğun olarak huş ağacının tomurcuk ve kedicikleri, ardıç meyve ve ibrelerinin yanı sıra söğüt, böğürtlen, orman gülü ve kuşburnu’nun taze dalları da diyetinin bir parçasıdır.
Popülasyonu ve Dağılımı
Dağılımı kuzeyde Rusya, Doğuda Azerbaycan Güneyde İran ve batıda Türkiye ile sınırlı bir alan içine sıkışmıştır ve yaklaşık 12,000 km2 ile Avrupa’daki en dar yayılımlı orman tavuğu türüdür. Dünya populasyonu 50.000-100000 birey arası tahmin edilmektedir.
Ülke Alan (km2) Yaklaşık üreyen
populasyon (birey) Kaynak
Ermenistan 600 300 to 500 Johnsgard (1983)
Azerbeycan 700 1500 to 2000 del Hoyo et al (1994)
Gürcistan 6000 40000 to 50000 Gokhelashvili et al (2003)
İran 100 200 to 300 Scott (1976)
Rusya 4000 25000 to 30000 Kuz’mina (1992)
Türkiye 600 1000 to 1500 G Eken in litt to G Kirwan (2002)
Toplam 12000 68000 to 84300
Tüm populasyon rakamları yaşam alanı sınırları ve ortalama yoğunluk temel alınarak tahmin edilmiştir.
Davranış
Çok eşli kuşlardır, üreme zamanı lek denilen gruplar oluştururlar, bu gruplarda erkekler dişileri etkilemek umuduyla birbirlerine üstünlük sağlamaya çalışırlar, Lekler genelde güney yamaçlarda kar kaplı veya çayırlık alanlar üstünde gerçekleşir. Burada kanatlarından çıkan ince bir ıslık sesi eşliğinde erkekler çiftleşme danslarını yapar ve beyaz kanat altlarını tüm güzelliğiyle sergilerler.Bir kısım erkeklerse göğüs tüylerini kabartıp, kuyrukları havada paralel koşular yaparlar. Nisan, Mayıs ve Haziran ayları lek zamanları olmakla beraber bazı bireyler sonbaharda da kur davranışlarını sürdürürler.
Dişiler tek başlarına kuluçkaya yatarlar, yuvalarını yoğun bitki örtüsü altına yaparlar özellikle huş, ormangülü, ardıç gibi odunsu kısa çalıları tercih ettikleri gibi ot yüksekliğinin uygun olduğu alpin çayırları da kullanabilirler. Bir seferde 8-12 arası yumurta yaparlar ve kuluçka süresi 20 ile 25 gün arasındadır. Palazlar 10- 15 günlükken uçmaya başlar, 2. ayın sonunda erişkinlerle aynı büyüklüğe ulaşırlar.
ÖNDER CIRIK/ ARTVİN ANSİKLOPEDİSİ
